سفارش تبلیغ
صبا ویژن

http://medicalhistory.ParsiBlog.com
 
قالب وبلاگ

معرفی کتاب خلاصة التجارب‏ اثر بهاالدوله رازی

(معرفی کتب طب سنتی ایران)

« خلاصة التجارب»، به زبان فارسى، از مهم‏ترین نگاشته‏ هاى طبى ایرانیان است که بازگوکننده وضعیت و سطح علمى دانش پزشکى در دوران صفویه است. این کتاب، توسط بهاء الدوله رازى تألیف شده است.

بهاالدوله رازی در مقدمه مى ‏نویسد:« حمد بلااحصا حکیمى را که به کمال حکمت و وفور عنایت و قدرت ماهیت، اشرف انسانى را از خزانه جود خلعت وجود پوشانید... اما بعد، چنین معروض دارد خادم الفقراء المله، بهاء الدوله- هداه الله تعالى- که چون کلام حضرت سید الانام علیه التحیة و السلام که:« من کتم علماً نافعاً الجمه الله تعالى یوم القیامة بلجام من النار»، امر بود به اظهار علمى نافع مر دین و مر بدن را و این بیچاره را بعضى از تجارب طبى که مشتمل بر فوائد بدنى حاصل بود، لازم نمود آن را اطاعة لامره الاعلى و فوزاً بتلک السعادة فى الآخرة و الاولى مثبت نمود، فلهذا اشتغال سالک این رساله موسومه به« خلاصة التجارب»، در اوان سنه سبع و تسع‏مائة، در مسکن طرشت من قرى راز اتفاق افتاد».

ساختار
کتاب، مشتمل بر 25 باب است.


گزارش محتوا
موضوع باب‏هاى کتاب، به ترتیب چنین است:


اطلاعاتى  کلى در باره بهداشت( حفظ الصحة) و رفع بیمارى‏ها؛
بیان چگونگى بهداشت و بهداشت کودکان و پیران؛
بیان تدبیر تندرستى و آنچه که بدن به آن نیاز دارد تا فرد تندرست بماند؛
اقسام بیمارى‏ها، انواع تب‏ها و معالجه آنها؛
بیمارى‏هاى حصبه، آبله، جذام و سرماخوردگى و غیره؛
سموم و کوفتگى؛
امراض دِماغى؛
حالت‏هاى چشم و بیمارى‏هاى آن؛
گوش و ترکیب قوه شنوایى و مرض‏هاى آن؛
بینى؛
دهان؛
حلق؛
دل( قلب)؛
مرى؛
معده؛
جگر و مراره؛
سپرز؛
روده‏ها؛
مقعد؛
گُرده( کلیه)؛
مثانه؛
آلات تناسلى؛
احوال توالد و تناسل و پستان؛
پشت و مفصل و پاها و بیمارى‏هاى هریک از آنها؛
سموم و ادویه زیان‏آور؛
حیوانات سمى؛
قرابادین( داروهاى ترکیبى)؛
اصطلاحات داروسازى و اوزان ویژه آن.


در هر مورد از این باب‏ها، نویسنده وظایف الاعضاى دستگاه‏هاى بدن، سبب بیمارى‏ها، نشانه‏ ها و درمان‏ هاى آنها و خصوصاً تجربه‏ هاى شخصى خود را آورده است.


نویسنده در بسیارى از موارد به شرح و گزارش معالجات خود، پدرش و دیگر پزشکان پرداخته است و بارها از پزشکان بزرگ گذشته چون بقراط، جالینوس، ثابت بن قرّه، رازى، ابن سینا، سید اسماعیل جرجانى و نیز پزشکان ماهر هم‏ عصر خویش نام برده است. از معالجات یک پزشک هندى نیز یاد کرده که گواه تأثیر پزشکى هندى در آثار اوست.


« خلاصة التجارب»، از جنبه تجربیات و مشاهدات پزشکى، بسیار باارزش و قابل مقایسه با تجربیات پزشکى محمد بن زکریاى رازى است( تاریخ دام‏پزشکى و پزشکى ایران، ج 2، ص 496). بهاء الدوله علاوه بر تجربیات شخصى در درمان‏ها، ابداعاتى در داروسازى نیز داشته و گاهى بعد از توضیح یک داروى ترکیبى، یادآورى کرده است که« این ترکیب از مخترعات مصنف است».
« خلاصة التجارب» اگرچه از نظر گستردگى مباحث و شیوایى بیان، به« ذخیره خوارزمشاهى» نمى‏رسد، از نظر اتکاء بر تجربیات شخصى و نوآورى، از آن برتر است.


این کتاب، از مآخذ مهم طب در دوره صفویه و از بهترین متون درسى پزشکى کهن جهان است( طب در دوره صفویه، صفحه دوازده). در« خلاصة التجارب»، موارد بسیارى از نخستین اشاره‏هاى طب اسلامى به بعضى بیمارى‏ها وجود دارد( براى آگاهى از نوآورى‏ها و مشاهدات و تجربیات بهاء الدوله رازى رجوع کنید به« بهاء الدوله رازى آخرین پزشک بزرگ ایران»، به قلم دکتر حسن تاج‏بخش، نامه فرهنگستان علوم، سال 3، ش 4، ص 47- 56).


روش بهاء الدوله رازى؛ یعنى توجه به علائم و عوارض بیمارى‏ها و شرح و ثبت دقیق آنها، کتاب او را در زمره مهم‏ترین کتب پزشکى قرار داده است( تاریخ دام‏پزشکى و پزشکى ایران، ج 2، ص 494). از جمله این موارد مى‏توان به توجه او در ثبت همه‏گیرى سیاه‏سرفه در هرات و نیز در رى در سال 906 ق، اشاره نمود که به ‏دقت به تشریح این بیمارى پرداخته است. همچنین نوشته‏ هاى او در باره اینکه افرادى که آبله مى‏گیرند به ‏ندرت ممکن است از نو آبله بردارند، حاکى از نظر او در باره ایمنى بدن است.


بهاء الدوله همچنین به موضوع حساسیت‏هاى فصلى( آلرژى) اشاره نموده و نمونه‏اى از درمان این بیمارى را نیز گزارش کرده است. با استناد به این نوشته‏ ها باید او را از پیشگامان دانش ایمن ى‏شناسى محسوب داشت. او همچنین در باره بیمارى‏هاى مشترک بین انسان و حیوان، از جمله هارى، نوشته ها و گزارش‏هاى دقیقى دارد.


نوشته‏ هاى او در باره بیمارى سفلیس که در نوشته ‏هاى خود، همانند سایر پزشکان اسلامى، از آن با نام آتشک یاد کرده، منبع اصلى رساله حکیم عماد الدین شیرازى در باره آتشک بوده که آن را در 977 ق، تألیف کرده است.


وضعیت کتاب‏
تحقیق، تصحیح و بازنویسى کتاب، توسط« محمدرضا شمس اردکانى»،« عبد العلى محقق‏زاده»،« پویا فریدى» و« زهره ابوالحسن ‏زاده» انجام گرفته است. استاد دکتر على‏ اکبر ولایتى، مقدمه ‏اى بر این نسخه از کتاب نگاشته ‏اند و در آن از« وضعیت ایران در سال‏هاى ابتدایى قرن دهم هجرى قمرى»،« زندگى بهاء الدوله» و« معرفى خلاصة التجارب» سخن رانده‏اند. تصحیح ‏کنندگان یادشده نیز مقدمه کوتاهى در معرفى کتاب و نسخه‏ هایى که در امر تصحیح، مورد استفاده قرار داده‏اند، نوشته ‏اند.


فهرست مطالب، در آغاز کتاب و واژه ‏نامه و واژه‏یاب، در آخر آن درج گردیده است.


[ دوشنبه 94/6/23 ] [ 10:43 صبح ] [ جمال رضایی اوریمی ] [ نظرات () ]
.: Weblog Themes By Iran Skin :.

درباره وبلاگ

موضوعات وب
امکانات وب


بازدید امروز: 87
بازدید دیروز: 167
کل بازدیدها: 412993