تعرفه‌های دندان‌پزشکی در دوره قاجار

 خدمات دندان‌پزشکی نه تنها امروزه بین مردم به گران و گاه دور از دسترس بودن شهرت دارد، گویا در گذشته نیز چنین بوده است. با اینکه اطلاعات خیلی دقیقی از اجرت و دستمزد خدمات دندان‌پزشکی و دندانسازی در ابتدای ورود این علم به ایران در اواخر دوره قاجار نداریم، اما با بررسی خاطرات و اسناد و کتاب‌های آن دوران به اشاراتی درباره بهای این خدمات و ناله و گلایه از گران بودن آن برمی‌خوریم.

چنان‌که می‌دانیم وقتی دکتر هیبنت سوئدی در زمان ناصرالدین شاه قاجار به ایران آمد، دندان‌پزشک و دندانساز دیگری در ایران نبود و تا سال‌ها او تنها دندان‌پزشک ایران بود که به‌جز شخص شاه، برای بعضی از درباریان و بزرگان و بعدها برای عموم مردم نیز خدمات درمانی را انجام می‌داد. دستمزد او طبق قراردادهایی با دربار ایران بطور کلی و سالیانه پرداخت می‌شد.

در «قرارنامه دندانساز مورخه هشتم ژوئیه 1872 عیسوی» بخش‌های مربوط به مسایل مالی چنین است:

«- فقره دویم

مسیو هبنت از دولت ایران به رسم مواجب هر سال هشتصد تومان خواهد گرفت و مبلغ مزبور سه ماه به سه ماه در چهار قسط کارسازی شود.

- فقره سیم

مسیو هبنت به خرج و مصارف مخصوص خود جمیع ملزومات و اسبابی که تعلق به کسب خود داشته باشد و در ایران پیدا نمی‌شود متقبل می‌شود که آنها را در پاریس تحصیل کند و وقتی که به جهت اشخاص و عیال خانه شاهی از قبیل طلا و پلاطین و طلای سفید و دندان‌های مصنوعی و غیره اقتضا شود قیمت آنها علی‌حده باید کارسازی نمایند و کذالک از قبیل ادویه و گرد و آب دندانی و غیره که در عمل خود مقتضی شود.

- فقره چهارم

مسیو هبنت دندانساز قبل از حرکت خود از پاریس مبلغ صد تومان به جهت مخارج تا دارالخلافه طهران خواهد گرفت و همان قدر نیز در وقت مراجعه خود بعد از اتمام خدمت یا در… قبل از اتمام خدمت که مجبور و بی‌میل خود واقع شود خرج سفر را از طهران تا به خاک فرانسه دریافت خواهد کرد.»(1)

همین‌طور گاهی شاه به او هدایای گران‌قیمتی نیز علاوه بر دستمزد مقررش می‌پرداخته است. شرق‌شناس سوئدی پروفسور اسون آندرس هدین، هموطن هیبنت، که در آن سال‌ها با او در ایران دیدار کرده بود به این مساله اشاره دارد:

«ناصرالدین شاه به دلیل نزدیکی با دکتر هیبنت، مقدار بسیار زیادی طلا و جواهر و زیور آلات بسیار گرانبها به دکتر هیبنت هدیه داده بود که او نیز همه را مستقیماً به موزه ملی شهر گوتنبرگ (زادگاهش) در غرب سوئد هدیه کرده بود.»

دیگر بزرگان نیز به‌عنوان دستمزد درمان هدایای نقدی و غیر نقدی به دندانساز می‌پرداخته‌اند و همچنین به نوشته اعتمادالسلطنه چادر و اسب و امکانات از دیوان داشته است و در یک مورد می‌نویسد که شاه یک طاقه شال به او داده بود.(2)

به نظر می‌رسد که او پس از مدتی اقامت در ایران به طور گسترده‌تری به انجام خدمات دندان‌پزشکی برای بزرگان و عموم مردم مشغول شده بود. عین السلطنه در دوره احمدشاه قاجار اشاره‌ای به گران بودن خدمات دندان‌پزشکی و دستمزدهایی دارد که هیبنت طلب می‌کرده است:

«دندانساز هم سی تومان می‌خواهد بیاید الموت، چون سی تومان هم مخارج دیگر او می‌شد لهذا تمول من اجازه نداد که برای پر کردن یا کندن دو دندان شصت تومان مایه بگذارم.»(3)

او در بخشی دیگر نیز چنین آورده است:

«اما از چیزهای خوب دنیا و اختراع پرمنفعت که منفعت آن عام است یکی این فقره دندان است. خیلی اسباب زینت انسان و راحتی شده، هر دندان منفردی را که بسازد پانزده قران اجرت و قیمت می‌گیرد.»(4)

سهام الدوله نیز در سال 1250 شمسی از قیمت چهل تومانی آن روز دندان مصنوعی نوشته است:

«هنیت دندانساز، قالب دندان را برداشت قرار شد دو دست دندان بسازد. خودش گفت دستی الی چهل تومان می‌سازم. گفتم دو دست را خوب بسازید به شما صد تومان می‌دهم. خیلی مشعوف و خوشحال شد.»(5)

در سال‌های بعد که تعداد دندان‌پزشکان فرنگی در ایران افزایش یافت و دندانسازی و دندان‌پزشکی معمول و همه‌گیر شد در مطب‌ها و محکمه‌ها برای خدمات، قیمت و تعرفه تعیین شده و از مردم دریافت می‌شد. اما احتمالا تابع هیچ قانون و قاعده مشخصی نبوده است.

سدید السلطنه در سال 1314 ه.ق شرحی از بهای خدمات دندان‌پزشکی را چنین آورده است:

«منزل دندانساز رفته و دندان… را دادم مرمت کنند. بیست تومان مزد ترمیم قرار شد بپردازیم. یک عدد دندان نمره اول یک تومان. یک دست دندان با فنر سی تومان و بی فنر بیست و پنج تومان می‌گیرد. اجرت پر کردن دو نمره هشت هزار و نه هزار. پاک کردن دو نمره پنج هزار و سه هزار است. دوای محکم نمودن گوشت دو مثقال یک‌ هزار. کشیدن دندان دو نمره دو هزار و یک هزار.»(6)

او در سفری دیگر به تهران در حدود سی سال بعد در سال 1309 شمسی نیز این‌طور نوشته است:

«عصر حاج شیخ احمد نزد میچارسکی دندانساز رفته برای ساختن یک دست دندان در صد و پنجاه تومان. از خیابان نادری وارد کوچه نوبهار شوند اول کوچه از دست راست خانه اول از میچارسکی است. نگارنده همراه او بود.»(7)

یک مورد دیگر مربوط به سال 1298 شمسی است که سید محمد کمره‌ای، یکی از نمایندگان مجلس وقت، از قیمت نوع جدیدی از دندان مصنوعی نوشته است :

«به خانه استومپ رفته تا نوبت من شد غروب بود. دندان‌ها را گرفته مسیو گل گفت دندان‌های جدیدی جنس چینی تازه وارد کرده‌ام خوب است شما یک دست از آنها بگیرید.

گفتم اگر از این نمره بهتر است می‌گیرم. گفت بهتر است. قیمت پرسیدم. گفت سی و پنج تومان. قرار شد سه چهار روز دیگر بروم ببینم.»(8)

همین شخص در بخش دیگری از خاطراتش آورده است:

«پیاده به دندانسازی استومپ رفته دندان‌های نو را گرفته گذاشتم و سی تومان دادم و دندان‌های کهنه را دادم که اصلاح نماید.»(9)

 

منابع

1- قرارنامه‌های استخدام اتباع خارجی در دوره قاجاریه، امیرهوشنگ بختیاری، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، بهار 1382، شماره 14 ص141 تا 166

2- روزنامه خاطرات اعتماد السلطنه، اعتماد السلطنه محمدحسن خان، چاپ پنجم، امیرکبیر، 1379، ص568

3- روزنامه خاطرات عین السلطنه، قهرمان میرزا سالور عین السلطنه، به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار، نشر اساطیر.1374، ج1، ص4412

4- همان، ص1074

5- سفرنامه‌های سهام الدوله بجنوردی، سهام الدوله یارمحمدخان، انتشارات علمی و فرهنگی،1374، ص114 و 118

6- التدقیق فی سیر الطریق، سفرنامه سدید السلطنه، محمدعلی خان سدید السلطنه مینابی بندرعباسی، تصحیح و تحشیه: احمد اقتداری، انتشارات بهمنشیر، چاپ اول 1362، ص136

7- همان، ص474

8- روزنامه خاطرات سید محمد کمره‌ای، به کوشش محمدجواد مرادی‌نیا، انتشارات اساطیر، 1384، ص1192

9- همان، ص1263

 

 

نویسنده: دکتر سعید میرسعیدی، دندان‌پزشک و پژوهشگر تاریخ

منبع: سایت دندانه

سایت دندانه یکی از منابع مطلوب برای آشنا شدن با تاریخ دندانپزشکی در ایران و جهان است که مطالعه و بازدید از آن را به علاقمندان توصیه میکنیم.

با تشکر: مدیریت وبلاگ دانستنیهای تاریخ پزشکی