زندگینامه خواجه رشید الدین طبیب همدانى‏

(نگاهی به زندگی خواجه فضل الله طبیب دوره مغولان)

هو رشید الدین فضل اللّه بن عماد الدوله ابى الخیر بن عالى الهمدانى المشهور بخواجه (در کتاب دایرة المعارف لقب حکیم را رشید الدوله و اسمش را فضل اللّه نکاشته و در قاموس الاعلام اسم او را محمد و کنیه‏اش را ابو الفضل ضبط کرده)

این حکیم طبیب و وزیر (الجایتو سلطان) بن (ارغون خان) از سلاطین مغول مى‏باشد از عطارى بطبابت و از طبابت بوزارت رسیده در سنه ششصد و چهل و شش (646) هجرى در شهر همدان متولد شده بنا بقول دایرة المعارف از نژاد آل اسرائیل و خود در بدو امر یهودى مذهب بود  ولى در بعضى از کتب تواریخ وى را از سادات نوشته ‏اند

بالجمله حکیم مزبور در سال هفتصد و هیجده (718) هجرى با پسر شانزده ساله‏ اش ابراهیم بامر سلطان ابو سعید مقتول گردیده و ما ترجمه احوال و کیفیت قتل او را در ذیل (ابن ابى الخیر) مسطور داشته ‏ایم چون در هنکام تسطیر این ورقه نسخه تاریخ صحیحى بدست افتاد که ترجمه آن حکیم در کتاب مزبور بتفصیل مسطور بود لذا بجهة اتمام تعریف بعضى از مطالب آن کتاب را در این موقع علاوه نمودیم*

حکیم مزبور را تألیفات نیکو بوده که بیشترش در هنکام غارت کتابخانه او نابود گردیده‏اند من جمله کتاب (جامع التواریخ) است که کتابى بزرک و در چندین مجلد نوشته آمده و در آن کتاب احوال عالم را از عهد آدم صفى تا سنه هفتصد هجرى‏ بتفصیل نگاشته و انساب سلاطین مغول را بسط زیاد داده و محض تملّق و خوش‏آمد آن سلسله قتل عام چنگیز و هلاکو را مدح و تمجید و افعال و مظالم وحشیانه آنها را بالهامات غیبى و مکاشفات آسمانى نسبت داده و نیز از کتب آن حکیم (کتاب التوضیحات) و (رساله سلطانیّه) و (مفتاح التفاسیر) و (رساله در ابطال مذهب تناسخ) و (مرکبات طب) و (دیوان اشعار) مى‏باشد و من جملة اشعاره

پیریم ولى چو بخت دمساز آید           هنکام وصال و طرب و ناز آید

از زلف دراز تو کمندى فکنیم             بر گردن عمر رفته تا باز آید

فیلسوف الدوله، عبد الحسین بن محمد حسن، مطرح الأنظار فی تراجم أطباء الأعصار و فلاسفة الأمصار، 1جلد، دانشگاه علوم پزشکى ایران - تهران، چاپ: اول، 1383 ه.ش.