زندگینامه دکتر مصطفی حبیبی

استاد بافت شناسی و پایه گذار آسیب شناسی در ایران 

دکتر مصطفی حبیبی در سال 1283 در خانه ای اجاره ای در کوچه باغ مروی تهران در یک خانواده فرهنگی به دنیا آمد. پدرش میرزا علی محمدخان گلپایگانی اهل علم بود و در وزارت معارف کار می کرد. تحصیلات ابتدایی را در مدرسه اقدسیه و دوره ی متوسطه را در سال 1304 به پایان رسانید. به فن

عکاسی و کارکردن با میکروسکوپ علاقه و عشق وافر داشت، چنانچه در حین تحصیل دوره متوسطه میکروسکوپی به دست خود تهیه کرد که قدرت بزرگنمایی آن در حدود 150 مرتبه بود.
بر اثر این کار مورد تشویق دکتر گل گلاب استاد خود قرار گرفت. از قول دکتر گل گلاب چنین نوشته شده است: «ساختن میکروسکوپ در آن زمان مایه ی تعجب بود و از فکر باز و روشن حبیبی و قدرت ابتکارش حکایت می کرد.» حبیبی برای ساختن میکروسکوپ برای ذره بین چشم بین (اکولر) از ذره بین های دوربین و برای شیء بین (ابژکتیو) از ذره بین کوچکی استفاده کرد. ابتکار حبیبی در آن موقع مورد توجه همگان واقع شد.
 دکتر حبیبی پس از پایان تحصیلات متوسطه وارد مدرسه عالی طب شد و تا سال 1307 در این مدرسه به تحصیل ادامه داد. هنوز دو سال از شروع تحصیلاتش در طب نگذشته بود در سمت منشی دومی اداره طب قانونی مشغول کار شد. در سال 1307 دکتر حبیبی در مسابقه ی دانشجویان اعزامی شرکت نموده و پس از قبولی برای تحصیل رشته طب به اروپا روانه گشت.

در فرانسه سال اول طب را در بردو و بقیه تحصیلات پزشکی را در پاریس به انجام رسانید. در سال 1935 میلادی (1314 شمسی) پس از گذرانیدن پایان نامه خود درباره ی «تشخیص تومورهای پستان به وسیله گذراندن نور از آنها» به دریافت دیپلم دکتری از دانشکده پزشکی پاریس و مدال علمی نائل آمد.
دکتر میمندی نژاد می نویسد حبیبی «از سال سوم پزشکی به مطالعه کردن بافتها و ضایعات آنها مجذوب گردید. هر وقت فرصتی می یافت به آزمایشگاه بافت شناسی و آسیب شناسی می رفت، ساعت ها می نشست مقطع های تهیه شده را زیر میکروسکوپ می دید و هرقدر بیشتر مطالعه می کرد، مجذوبتر می شد.»
این علاقه سبب گردید اداره سرپرستی از وزارت معارف تقاضا کند به او اجازه دهند در رشته آسیب شناسی کار کند و در این فن متخصص گردد. در پایان دوران تخصصی آسیب شناسی موفق به دریافت گواهی نامه هایی از دانشمندان برجسته آسیب شناسی فرانسه شد.

پس از خاتمه تحصیل و کسب تخصص در رشته آناتومی پاتولوژی در سال 1315 به وطن بازگشت و خود را به وزارت معارف معرفی کرد. برای این که از نظر تشخیص بیماریها پزشکان را یاری نماید، برای اولین مرتبه در ایران به تاسیس آزمایشگاه تشریح مرضی در منزل خود اقدام کرد. همچنین برای تدریس نسج شناسی و جنین شناسی در دانشکده طب ماموریت یافت.

دکتر حبیبی در تاریخ 18/11/1316، به دلیل انتشار کتاب جنین شناسی که تا این زمان در این رشته کتاب معتبری به زبان فارسی در اختیار دانشجویان نبود، مورد تشویق قرار گرفت و نشان علمی به او اهدا شد. ایشان در تاریخ 2/3/1317 به عضویت کمیسیون اطلاعات طبی فرهنگستان انتخاب گردید.

دکتر حبیبی در سال 1318 به عنوان کارشناس رسمی در وزارت دادگستری در موضوع کالبدشناسی و بافت شناسی انتخاب گردید. در سال 1319 رسما کرسی تشریح مرضی به دکتر حبیبی واگذار شد. در مهرماه 1319 تدریس بافت شناسی و جنین شناسی آموزشگاه عالی مامایی به وی محول گردید. همچنین ایشان در مهرماه 1320 موفق به کسب نشان علمی درجه دوم شد.

دکتر حبیبی یک انسان منادی صلح و علم بود و کوشش هایش در زندگی این دو نکته را به خوبی نشان می دهد. اهداء یکصد عدد کپی که در آزمایشگاه آسیب شناسی دانشکده پزشکی تهیه کرده بود برای دانشکده ی استالین گراد به خاطر شهامت مردم استالین گراد در برابر قوای مهاجم نمونه بارزی از این طرز تفکر دکتر حبیبی است.

دکتر حبیبی از موجدین آموزشگاه های بهداری شهرستان ها و دانشکده پزشکی تبریز بود و در این راه زحمات بسیار متقبل شد. چنان چه با وجود ابتلای به بیماری قلبی در پنج سال پایان عمر خود چهار مرتبه به مشهد و دو مرتبه به شیراز و اصفهان برای تاسیس آموزشگاه بهداری و رسیدگی به امور آنها و یک مرتبه به تبریز برای تاسیس دانشکده پزشکی مسافرت کرد. در سال 1326 آخرین ماموریت خود را که افتتاح دانشکده پزشکی تبریز بود

در تاریخ 9/9/1323 که به اجبار به علت کسالت و در پی درخواست های مکررش با استعفای دکتر حبیبی از سمت معاونت موافقت می شود. رئیس دانشگاه تهران دکتر علی اکبر سیاسی در حکمی که با استعفاء دکتر حبیبی موافقت می کند می نویسد: «... ناچار با کمال تاسف با استعفای شما موافقت به عمل آمد. اینک لازم می داند متذکر شود که شما در تمام مدت تصدی با نهایت دقت و درستی وظایف محوله را انجام داده کاردانی خود را در قسمت اداری نیز به اثبات رساندید. از این رو، مراتب قدردانی خود را ابراز می نمایم و امیدوارم در خدمات علمی همواره موفق و کامیاب باشید.»
با وجود کسالت شدید و با آن که جسمی کاملا خسته داشت معهذا تا آغاز سال 1326 با سمت بازرس آموزشگاه های بهداری شهرستانها به تمام آموزشگاه های بهداری شهرستان ها که خودش پایه گذار آنها بود سرکشی می کرد و در رفع نواقص آن ها حداکثر تلاش و کوشش را به خرج داد.

به قول دکتر میمندی نژاد «در صبح روز پنج شنبه 26 فروردین 1327 ساعت هشت و نیم صبح قلبی که 44 سال 16060 روز 385440 ساعت 400/126/23 دقیقه بدون وقفه حرکت کرده بود، از کار افتاد.» 

جالب است که این دانشمند پرتلاش و پرتکاپو و این مجاهد راه علم وقتی از دنیا رفت مبلغی قرض داشت که در وصیت نامه اش به طور مشروح مبلغی که به هریک از همکاران و آشنایان قرض داشته می نویسد و در همین وصیت نامه باز دو نکته جالب وجود دارد:
1- نکته اول آن که در یکی از بندهای وصیت نامه می نویسد: «در صورتی که کسی ادعایی از اینجانب داشت و ثابت کرد راست می گوید بپردازید.» که خود نکته ای است اخلاقی و درسی است از یک انسان درستکار و صدیق.
2- نکته دوم در بند دیگری از وصیت نامه اش می نویسد: «دو هزار پلاک دیاپوزیتیف، 25 جعبه بافت شناسی و 25 جعبه آسیب شناسی صد پلاک رنگی و 600 عکس 18 * 13 برای آموزشگاه مشهد باید تهیه شود که قسمتی از آن تهیه شده است.» دانشمند بزرگ و سازنده و کارشناس امور دانشگاهی و آموزش عالی حتی در آخرین لحظات حیات خود باز هم به فکر رفع نقص آموزشی و تهیه مواد لازم درسی است. در حالی که کاملا آگاه است که دیگر رفتنی است. روحش شاد و روانش در سرای ابدی با اولیاء و انبیاء محشور باد که چه خوب استاد و چه نیکو سرمشق و به حق یک عالم مجاهد بود.

آثار علمی دکتر حبیبی
نشریات پزشکی به زبان فارسی
1. کتاب رویان شناسی، 1316
2. کتاب بافت شناسی، 1317
3. رینوسپوریدیوم در ایران، نامه ماهانه درمان، 1317
4. تشخیص تومورهای پستان به وسیله گذراندن نور از آنها- نامه پزشکی، 1319

5. آسیب شناسی در دوجلد، 1319 و1320

نشریات پزشکی به زبان فرانسه
6. ترانس ایلومیناسیون در تشخیص تومورهای پستان، 1935
7. مطالعه در سه مورد رینوسپریدیوم در ایران (مجله پارازیتولوژی 1939)
8. مطالعه 12 مورد رینوسپریدیوم سیبری در ایران، 1945
9. مطالعه بافت شناسی سالک، 1942
10. مطالعه ضایعات ریزبینی و بافت شناسی بیماری تیفوس اگزانتماتیک (شماره های 12-11-10 سال 1322، نامه ماهانه دانشکده سال 1325 مجله ی حصارک)
11. تغییرات ریزبینی لیکن مسطح (شماره ی 4 سال 1324 مجله ی بیمارستان شوروی)
12. سرطان پستان نزد دوشیزگان خردسال (مجله ی بولتن دوکانسر سال 1947)
13. مطالعات و تحقیقات درباره ی بیماری بنیه بوک، لنفوگرانولوماتوز، سرطان غدد عرق، رابدومیوم، بیماری هوچکین، لنفادنی پوست. قسمتی از این مطالعات به صورت پایان نامه توسط عده ای از فارغ التحصیلان دانشکده پزشکی تدوین شده است.
تالیفات دیگر که قبل از عزیمت به اروپا در موقع تدریس در دبیرستان ها انتشار یافته است:
14. کتاب جبر به اشتراک دکتر سامی راد و فلاح، 1307
15. کتاب تاریخ طبیعی برای سال 4 متوسطه، 1306