معرفی موزه ملی تاریخ علوم پزشکی

موزه ملی تاریخ علوم پزشکی واقع در خیابان کارگر شمالی‌‍- خیابان فرشی مقدم تنها موزه تاریخ پزشکی در تهران است که سعی در ارائه پیشینه طب قدیم و نوین ایران در ابعاد مختلف و معرفی جایگاه آن در جهان پزشکی دارد.

این موزه توسط دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی تهران و با مشارکت سازمان میراث فرهنگی کشور و فرهنگستان علوم پزشکی در تابستان سال 1380 آغاز به کار نموده است.

ساختمان این موزه از قدمت تاریخی برخوردار بوده و بنای آن 150 سال پیش به دستور امیرکبیر ساخته شده است.

در حال حاضر این موزه دارای 7 غرفه و چند بخش جانبی است که عبارتند از:

1- بخش مردم‏شناسی که شامل ابزار و آلات پزشکی مربوط به دوران قاجار است.

2- بخش دیرین انسان‏شناسی که به لحاظ غنای مواد، داده‏ها و جذابیت‏ دارای اهمیت ویژه‏ای است. این غرفه بخشی از روند تحول گونه انسان در جهان و روند دگرگونی ابزارهای سنگی را در ایران نشان می‏دهد. به علاوه نمونه ‏های متعددی از اسکلت و جمجمه که از حفرتات باستان شناسی در نقاط مختلف کشور بدست آمده، به نمایش گذاشته شده است.

یکی از جذاب ترین موارد به نمایش درآمده در این غرفه جمجمه‏ای متعلق به یک دختر سیزده ساله است که قدمت آن به حدود 4900 سال پیش برمی‏گردد.

نکته قابل توجه در مورد این جمجمه آن است که روی قسمت فوقانی سمت راست آن یک بریدگی مثلثی شکل مشهود است که براساس بررسی‏های انجام شده به نظر می‏رسد ایجاد این مثلث کارکرد درمانی داشته و به دلیل انجام عمل Trephination‏ بوده است. براساس این تحقیقات این دختر مبتلا به بیماری هیدروسفالی بوده و بعد از انجام عمل جراحی چندین ماه زنده مانده است. دلیلی که برای زنده ماندن وی پس از جراحی آورده‏اند، رشد مجدداً استخوان نازکی است که در کنار مثلث بریده شده ظاهر شده است. این جمجمه توسط باستان شناسان ایتالیایی از شهر سوخته کشف شده است. علاوه بر آن در این بخش جسد زنی 60 تا 70 ساله به نمایش گذاشته شده که بدن وی در شرایط طبیعی مومیایی شده و بخش اعظم جسد باقی مانده است. این جسد را از گورستانی در یزد بدست آورده‏اند و حدود 900سال قدمت دارد.

3- اسناد و نسخ خطی پزشکی که متشکل از مجموعه ای از نسخ خطی طبی کهن و همچنین اسناد و اعلامیه ‏های مربوط به دوران قاجار است و می‏توان در این مجموعه نسخ خطی را در باب طب سنتی، مفردات و مرکبات، تشریح، بیماری‏ها و نسخه‏ها و دستورالعمل‏ها مشاهده نمود. از جمله نسخ خطی ارزشمند این مجموعه نسخه‏ای از المنصوری اثر ابوبکرمحمدبن زکریای رازی است که متعلق به سال 484 ه.ق می‏باشد و به خط نسخ کهن نگاشته شده است. در این بخش همچنین اسناد و مدارک استاد دکتر عبدا... خان احمدیه که از محققین بنام در زمینه طب سنتی است، به نمایش درآمده است.

4- مجموعه داروخانه نوین در ایران که در واقع نخستین داروخانه نوین ایران است و در حدود سال‏های 1850 تا 1860 توسط وزارت جنگ از کشور اتریش خریداری شده است.

این داروخانه که به داروخانه نظامی شهرت داشت، حدود بیست تا سی سال پس از خریداری در اختیار دکتر عبدالحسین نظامی، داروساز و دانش آموخته فرانسه تعلق گرفت. خانواده مرحوم دکتر نظامی ابتدا در سال 1372 داروخانه مذبور و تجهیزات و وسایل آنرا به دانشکده داروسازی تهران منتقل نموده و سپس در سال 1381 این داروخانه به همراه کلیه اسناد، مدارک، عکس‏های، نامه‏ها، تجهیزات ساخت دارو و کلیشه بروشورهای داروهای آن روزگار به موزه ملی تاریخ علوم پزشکی اهدا شد.

5- بخش چشم پزشکی نوین که به یادبود پروفسور محمدقلی شمس بر پا شده است. وی دانش آموخته فرانسه و بنیانگذار چشم پزشکی نوین ایران بوده و در این غرفه اسناد، مدارک،‏ وسایل شخصی، عکس‏ها، ابزار معاینه و جراحی چشم به همراه آثار مکتوبی از پروفسور شمس به نمایش درآمده است.

6- گیاهان دارویی و طب سنتی که در آن رایج‏ترین گیاهان دارویی سنتی ایران دیده می‏شود.
7- بخش نمایشگاه‏های مختلف که به طور موقت به معرفی یک پزشک می‏پردازد و در حال حاضر به معرفی دکتر فرمانفرما و دکتر قریب اختصاص یافته است.

کتابخانه موزه ملی تاریخ علوم پزشکی نیز که دارای حدود هفت هزار جلد کتاب در زمینه‏های تاریخ طب، اخلاق پزشکی و تاریخ و اخلاق علوم زیستی است از جمله بخش‏ها جانبی موزه می‏باشد.

همچنین باید به بخش تحقیقات و انتشارات اشاره نمود.

موزه ملی تاریخ علوم پزشکی تاکنون از طرح‏های پژوهشی متعددی در زمینه تاریخ طب ایران حمایت نموده است که یکی از اقدامات مهم آن ایجاد بانک دیجیتال نسخ خطی پزشکی ایران است. برگزاری سلسله سخنرانی‏هایی در زمینه تاریخ طب و اخلاق پزشکی ازجمله دیگر فعالیت‏های این موزه می‏باشد.
همچنین به همت این موزه کتاب‏های متعددی به چاپ رسیده و یا در حال انتشار است.
لازم به ذکر است که موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران دارای سایت جامعی به آدرس .museum.tums.ac.ir است که اطلاعات متنوعی را در مورد موزه و خدمات آن در اختیار مخاطبان قرار می‏دهد.