پژوهش محوری پزشکان ایرانی 

(نگاهی به تاریخ پزشکی ایران بعد از اسلام)

خواجه ابوعلی سینا رَحِمَهُ الله میگوید : نتوان گفت که بیماری هایی که ما ندیده ایم یا در کتاب ها یاد کرده نیست، نمی تواند وجود داشته باشد! چرا که ما چیزهای بسیاری می یابیم که در هیچ کتابی یاد نشده است.

طبق نظر کارشناسان سازمان جهانی بهداشت ، طب سنتی نه تنها برای پیشگیری، تشخیص و درمان بیماریها بکار میرود بلکه جهت مراقبت از سلامت و بهبود کیفیت زندگی نیز کارایی دارد و بنابراین مفاهیم پیشگیری، تشخیص و درمان در پزشکی نیاکان، به لحاظ تاریخی، مبتنی بر یک رهیافت جامع نگر نسبت به فرد یا جامعه است و اختلالات جسمی، عاطفی، روانی را به طور همزمان مورتوجه قرار میدهد و ملاحظه میگردد که فلسفه جامع نگر، یک عنصر کلیدی در تمام نظا مهای طب سنتی است .شاهد این مدعا را میتوان در کتاب اوّل قانون در طب ابن سینا با این صراحت و وضوحِ انکارناپذیر، ملاحظه کرد.

دامنه علم طب، پژوهش در باره عناصر، مزا جها، خلطها،اندامهای ساده، اندامهای مرکب، رو حها، قوای طبیعی وحیوانی و نفسانی، کنشها، حالات تندرستی و بیماری، حدّواسط بین آ نها و علل آ نها مانند خوردن یها، آشامیدنیها،آب و هوا، مناطق مسکونی، خانههای مسکونی، تخلیه،احتقان، مشاغل، عادات، حرکات بدنی و نفسانی، آرامش،سنین عمر، جنسیت، اثر عوامل خارجی بر جسم، انتخاب مواد خوراکی و آشامیدنی، استنشاق هوای مناسب، برنامه فعالیتها و استراحتها، درمان به وسیله داروها ودرما نهای فیزیکی است.

در این مکتب، انسان، موجودی است که نبض او، مزاجاو، خُلق و خُوی او و سایر ویژگیهایش محاط در محیط جغرافیایی، شرایط جوّی، مزاجِ فصول و اماکن و در عین حالدر محضر خالق، م یباشد و این کن شها و واکن شها بایدطوری ساماندهی شده باشد که برآیند تمامی واکنشهایچنین موجودی به سوی سلامت توام با پویایی، شادابی،خداخواهی، خداجویی و خدایابی، تکامل یابد به گون های که بهبرکت دارا بودن جسمی سالم و روحی سال متر، همه حرکات
و سکنات او للِّلهِ رَبَّ العالَمینْ باشد.

و این همه یعنی همان کمبودهایی که کارشناسان سازمان جهانی بهداشت،اخیراً متوجه آن شده و تعریفی جامع و جامعه نگر را برای سلامتی، ابداع کرد هاند که نه تنها به جنب ههای جسمی وروحی انسان بلکه به باورها و اعتقادات او نیز بها میدهد واین عناصر را در سلامت و بیماری وی دخیل م یداند.

طلایه داران مکتب پزشکی نیاکانِ این مرز و بوم که همواره پایتخت ادیان توحیدی بوده است همگی متدین به یکی از ادیان الهی بوده هیچ یک از آنان هرگز طوق بت پرستی را به گردن و حلقه بردگی شیاطین را به گوش خود نیاویخته اند، چرا که یا پیرو ادیان توحیدی ابراهیمی غیرقرآنی بیش « قرآن » بوده و یا پیرو مکتبی بوده اند که منبع اصلی آناز یکصد بار، با الفاظ سازنده و حرکت آفرین؛ تفکّر، تعقّل،تدبّر و . . . دعوت به پژوهش در آفاق و اَنفُس نموده وانسانهای دانشمند و خداجویی را پرورش داده است که  توکّل را سرلوحة کار خود قرار داده ضمن کوشش در امور پژوهشی، ارتباط خود با خالق را نیز حفظ کرده همواره خودرا در محضر او و او را حامی خود م یدانسته اند،  بزرگ ما ابن سینا م ینویسد:
روز تا شب نمی آسودم، هرگاه به مشکلی برمیخوردم که در حل آن عاجزم یماندم به مسجد میرفتم، نماز میگزاردم و در حلّ آن از مُبدعِِ کُل، کمک میخواستم."

به راستی که همة آنان مصداق بارز آیه شریفه یَرْفَعِ اللهُ الَذینَ آمنوا مِنْکُم وَالَذینَ اوتوالعِلم دَرَجات بوده و به واقعیت، واقف بوده اند که
خداوند منان کسانی را که دارای دو گوهر گرانسنگ علم وایمان هستند ترفیعات الهی را نصیب خود خواهند کرد و مگر ممکن است در چنین فضایی که عطرآگین از گلهایتلاش، پشتکار، پایداری، شکیبایی و توکُّل است و محوریتعلم و ایمان، حکمفرما م یباشد روحیه پژوهشی وجودنداشته پژوهش نیز عبادت محسوب نشود؟!..  ممکناست در مکتبی که شاعر غیرپزشک آن فریاد میزند:

هر نَفَسْ نو میشود دنیا و ما 
 بی خبر از نوشدن اندر بقا

تحقیق و نوآوری جایگاه رفیعی نداشته باشد؟! و مگر امکان دارد در مکتب پویایی که حتی آفریدگار نیز به مصداق همواره دست اندر کار « کُلُّ یومٍ هُوَ فی شَأن » آیه شریفه جدیدی است  کهنه گرایی و دُگماتیسم، حک مفرما باشد و در مکتبی که همه چیز را در حال شُدَن و رو به تکامل
دانسته شاعر غیرپزشکی با جهانبینی توحیدی میگوید

چرخ آن چرخست و آن مهتاب نیست 
جوی آن جوی است و آب آن آب نیست

ایستایی و رکود جای پویایی و تلاشِ توام با پژوهش را بگیرد؟!