معرفی کتاب کفایه المنصوری اثر ابن الیاس شیرازی

(معرفی کتب طبی سنتی ایران)

« کفایه منصورى» یا« کفایه مجاهدیه»، به زبان فارسى، کتابى است بسیار ارزشمند و در دو بخش طب نظرى و طب عملى تدوین شده و على‏رغم اختصار، از جامعیت ویژه‏اى برخوردار است. مؤلف، پس از اشاره به مقام والاى انسان در عالم طبیعت و جایگاه ارزنده علم پزشکى چنین مى‏گوید:« چون اضعف عباد الله و اعجز الناس، منصور بن محمد بن یوسف بن احمد بن الیاس، فقیه الناس- احسن الله عواقب داریه و غفر له و لوالدیه- بدین علم و مطالعه کتب این قسم استعمال و اشتغال نموده و به حکم خذ العلم من افواه الرجال، درر فوائد و غرر فرائد از السنه استادان این فن مى‏ربود... تا مختصرى جامع که در هر باب اشارتى رفته باشد و... تألیف کند( کفایه منصورى، ص 2- 3).

ساختار
این کتاب، مشتمل بر 2 فن است. فن اول، داراى 2 قسم است. قسم اول، مشتمل است بر 4 مقاله که اولى، شامل 4 باب و بقیه هرکدام، داراى 2 بابند. قسم دوم، شامل 5 مقاله است که به ترتیب مشتملند بر 2، 20، 3، 7 و 4 باب. فن دوم، مشتمل است بر 2 مقاله که اولى، داراى 7 و دومى، شامل 20 باب است.
بسیارى از ابواب، خود، مشتمل بر چند فصل جداگانه ‏اند.

گزارش محتوا
« کفایه منصورى»، از جمله نگاشته‏ هاى طبى جامع به زبان فارسى است. در این اثر، مؤلف با بیانى شیوا و خلاصه، دوره ‏اى کامل از طب سنتى، شامل کلیات، معالجات، ادویه ‏شناسى و قرابادین را به رشته تحریر درآورده است. وى، اثرى مختصر و جامع نگاشته تا براى همه مردم مفید و سودمند باشد.
ترتیب و تدوین مطالب نگاشته ‏شده، ترتیبى منطقى و حساب ‏شده است.
این اثر، على‏رغم اختصار، مورد توجه بسیارى از اطباى بعدى قرار گرفته و این نشانگر اهمیت و جایگاه علمى آن است.
فن اول کتاب، در تبیین دو قسم طب نظرى و عملى است. در بخش طب نظرى، موضوعاتى همچون« اسباب مادى صحت»،« اسباب صورى صحت»،« اسباب فاعلى صحت» و« احوال و اعراض و علامات» مطرح شده است و در بخش طب عملى، از مسائلى مانند« حفظ صحت و معالجات کلى»،« امراض اعضا از سر تا قدم و علاج آن‏ها»،« حمیات» و« امراض بدن حیوانات زهردار و دفع ضرر آن‏ها» سخن به میان آمده است.
فن دوم، در ذکر ادویه و اغذیه و اشربه است و مشتمل بر موضوعاتى از قبیل« طبایع ادویه و تأثیر آنها»،« حبوبات»،« لحوم و البان»،« فواکه و شیرینى»،« سبزیجات»،« ادویه»،« ریاحین و طیوب» و« داروهاى مرکب و کیفیت ترکیب آنها» مى‏باشد.

وضعیت کتاب‏
« کفایه منصورى»، در سال 1206 ق( 1888 م)، در لکهنو، در 252 صفحه چاپ سنگى شده است.
همراه این اثر، رساله‏اى پیرامون چوب چینى از مؤلفى ناشناس در چهار صفحه چاپ شده است.