معرفی کتاب عیون الأنباء فى طبقات الأطباء
« عیون الأنباء فى طبقات الأطباء»، تألیف ابن ابىاصیبعه، مطولترین و کاملترین تاریخ در باره اطبا و طب و حکماى جهان از دوران قدیم تا قرن هفتم هجرى قمرى است. مؤلف علاوه بر اطلاعات شخصى و کتب و نسخى که دیده، از بسیارى منابع و مآخذ استفاده کرده است و چنانکه در ترجمه کتاب و ابواب و فصول آن ملاحظه مىگردد، یک دوره کامل تاریخ طب و پزشکان و فلاسفه( با توجه به اصول عقاید پزشکى و فلسفى آنان) مىباشد.
مؤلف در مقدمه کتاب، از انگیزه تألیف این اثر چنین مىگوید:« تألیف این کتاب به قصد خدمت به کتابخانه وزیر عالم و عادل و رئیس کامل و سید وزراء و پادشاه حکماء و پیشواى علماء، شمس الشریعه و امین الدوله، کمال الدین و شرف المله، ابوالحسن بن غزال بن ابىسعید که خداوند سعادت او را دائم فرماید و در هر دو سرا به مقصودش نائل سازد، نوشتهام و از خداوند توفیق و یارى مىخواهم و او قادر بر هر چیز است.
ساختار
کتاب، در 15 باب تنظیم شده است.
مؤلف، از فهرست ابن ندیم و تاریخ الحکماى قفطى و بعضى مورخان دیگر استفاده کامل نموده و در بسیارى موارد به نقل عبارات و نظرات آنان پرداخته و شخصاً نسخ خطى از آثار و شرح حال اطباء و حکماء و خطوط آنها را چنانکه در متن کتاب خواهد آمد، دیده است.
گزارش محتوا
ابواب کتاب به شرح زیر است:
1. در کیفیت وجود صنعت طب و ابتداى پیدایش آن؛
2. در طبقات اطبائى که قسمتى از طب براى آنان آشکار گردیده و نسبت به آن آغازگر بودهاند؛
3. در طبقات اطباء یونان که از نسل اسقلبیوس بودهاند؛
4. در ذکر طبقات اطباء یونان که بقراط طب را در بین آنها انتشار داد؛
5. در بیان طبقات اطبائى که از زمان جالینوس و نزدیک به زمان او بودهاند؛
6. در بیان طبقات اطباء اسکندرانى و اطبائى که در زمان آنها بودند، اعم از مسیحیان و غیر آنها؛
7. در ذکر طبقات اطبائى که در اول ظهور اسلام از عرب بودهاند؛
8. درطبقات اطباء سریانى که در ابتداى ظهور دولت عباسى مىزیستند؛
9. در طبقات اطبائى که مترجم کتب از یونانى به عربى بودهاند و معرفى کسانى که کتب مزبور براى آنها ترجمه شده است؛
10. در طبقات اطباء عراقى و اطباء جزیره( بینالنهرین) و دیار بکر؛
11. در طبقات اطبائى که در شهرهاى غیر عرب ظهور کردند؛
12. در طبقات اطباء هندى؛
13. در طبقات اطبائى که در مغرب( شمال آفریقا و اندلس) ظهور نموده و در آنجا اقامت داشتند؛
14. درطبقات اطباء مشهور مصر؛
15. در طبقات اطباء مشهور در شهرهاى شام.
گرچه قبل از تألیف این کتاب( قرن هفتم هجرى)، مورخان، کتبى چند در تاریخ طب و اطباء و حکماء و کیمیاگران و امثال آنها تحریر نمودند، اما این کتاب، جامعترین و کاملترین کتب تاریخ طب و حکمت و اطباء و فلاسفه مىباشد؛ چه، علاوه بر احاطه کامل مؤلف که خود طبیبى متبحر و متخصص بوده، وى بسیارى از اسناد و مدارک و منابع و مآخذ را شخصاً دیده و در کتاب آورده است.
وضعیت کتاب
این اثر، در 5 جلد تنظیم گردیده که جلد پنجم آن، مشتمل بر فهرستهاى متعدد و یک رساله الحاقى است.
کتاب، توسط دکتر عامر النجار تحقیق شده است.
بهطور قطع، عموم مورخان تاریخ طب، چه در شرق و چه در غرب، بهرههاى کامل از این کتاب بردهاند و بسیارى از آنان ترجمه کتاب یا قسمتهایى از آن را عیناً متذکر گردیدهاند و منبع بزرگ آنان این کتاب بوده است؛ مثلاً قسمتهاى زیادى از کتاب« تاریخ طب» تألیف لوسین لکلر و کتاب« مطرح الانظار فى تراجم اطباء الاعصار» تألیف شادروان رکن الحکماء میرزا عبد الحسین خان فیلسوف الدوله، تلخیص کتاب ابن ابىاصیبعه مىباشد.
