معرف کتاب معجم الاطباء

نگاهی به اثر احمد عیسی بک در تاریخ پزشکی

« معجم الاطباء» تالیف دکتر احمد عیسى‏ بک به زبان عربى یک نگاشته پیرامون تاریخ طب سنتى است که در حقیقت مى ‏توان آن را تکمله کتاب عیون الابناء فى طبقات الاطباء نگاشته ابن ابى اصیبعه دانست.
ساختار:
به تصریح مؤلف در بررسى شخصیت حدود نهصد پزشک عالى مقام پس از تألیف کتاب عیون الابناء اهمال شده است. از این‏رو مؤلف دست به نگارش این اثر زده تا کمى‏ها و کاستى‏هاى کتب دیگر را جبران کند. وى بر اساس منابعى که در اختیار داشته بسیارى از پزشکان گمنام را شناسایى نموده و به ترتیب حروف الفبا به زندگى آنها پرداخته است.
نثر و شیوه بیان مؤلف در این اثر نیز گویا و واضح و بدون پیچیدگى و اغلاق است.
گزارش محتوا:
مؤلف در نگارش این اثر به منابع بسیارى مراجعه نموده است که عناوین این کتاب‏ها- چنان‏چه در مقدمه آمده- هفتادوهشت اثراست.
از سوى دیگر به زندگى پزشکانى پرداخته که شاید هیچ نام و نشانى از آنها در منابع موجود و در دسترس نبوده است ازاین‏رو اشخاصى که در این اثر به زندگى آنها پرداخته شده چند صد نفر اند.
مؤلف در بررسى زندگى اطباء بر اساس مستندات و منابع موجود سخن مى‏گوید و هیچ گاه بدون ذکر مستند مطلبى را بیان نمى‏کند. از این‏رو این اثر علاوه بر ارزش علمى آن در بررسى تاریخى علم پزشکى، منبعى سودمند براى نگارش دایرة المعارف علم پزشکى است.
مؤلف پس از یک مقدمه کوتاه پیرامون ضرورت نگارش این اثر به ذکر مصادرى که وى در تألیف کتاب به آنها مراجعه نموده پرداخته است و در ذیل عنوان هر مصدر به اطباء و پزشکانى که در آن کتاب آمده اشاره نموده است.
بخش اصلى این کتاب معرفى پزشکان است که از حرف الف با بررسى زندگى ابراهیم بن ابى الفضل بن صواب الهجرى شروع شده و با حرف یاء و بررسى زندگانى یونس بن یوسف طبیب پایان مى‏پذیرد.
مؤلف در معرفى هر پزشک ابتدا نام او را بیان مى‏کند آنگاه به بیان سال و محل تولد او، اساتید او، آموخته‏هاى او، شاگردانش، نگاشته‏ها و آثار او در آخر سال و محل وفات او مى‏پردازد. در انتها نیز منبع یا منابعى را که به زندگى این پزشک در آنها اشاره شده، ذکر مى‏کند. البته گاه ممکن است بررسى زندگى یک پزشک بیش از یک سطر نباشد( معجم الاطباء، ص 127) در حالیکه زندگى پزشک دیگر چند صفحه باشد( همان، ص 121- 125).
وضعیت کتاب:
کتاب در سال 1361 ق توسط دانشکده طب دانشگاه فؤاد اول مصر منتشر شده است. افست این اثر را موسسه مطالعات تاریخ پزشکى، طب اسلامى و مکمل دانشگاه علوم پزشکى ایران با دیباچه‏اى به قلم آقاى دکتر محمد مهدى اصفهانى در سال 1387 ش منتشر کرده است.

منابع مقاله:
مقدمه و متن کتاب‏