وضعیت بیمارستان در ایران و هند اسلامى
در ایران و هند اسلامى نیز زیر قیومیت شاهان اسلام، بیمارستانها مانند بیمارستانهاى دمشق و بغداد و مصر و ترکیه و کشورهاى دیگر اسلامى که ذکر آنها در کتب تاریخ مذکور است، دایر گردید که در آنها از روى طب رازى و ابن سینا درمان و معالجه رایج بود. دکتر احمد عیسى بک در کتاب خود «تاریخ البیمارستانات فى الاسلام» بابى به بیمارستانهاى ایران اختصاص داده بیمارستانهاى ایران قدیم را نامبرده است.
در ایران بعد از ظهور اسلام شاید مهمترین بیمارستانها بیمارستان رى بود که در سال 520 تأسیس گردید. قبل از تأسیس بیمارستان عضدى بغداد رازى مدیر و رئیس اطباى این بیمارستان بود ابن جلجل شاید بهمین سبب وی را بلقب طبیب مارستانى یاد کرده است. در اصفهان هم بیمارستانى بود که براى معالجه مریضان آن ابن مندویه اصفهانى کتابچهاى مرتب کرده بود
در نیشابور حسن بن على بن اسحاق وزیر نظام الملک شفاخانهاى بنا کرد
که هر روز هزار دینار بر آن صرف مىشد. ابن البیطار مریضخانه دیگرى را که در مرو بود نامبرده است . و ابن بطوطه بیمارستان خوارزم را تحسین کرده
خواجه رشید الدین فضل اللّه در سال 810 ه بیمارستانى در تبریز بنا کرد .
و در شیراز هم مریضخانهاى دایر گردید. علامه قطب الدین شیرازى بهمین مریضخانه شیراز که به بیمارستان مظفرى معروف بود وابسته بود
در هند اسلامى، هم مانند ایران مریضخانههاى متعددى تأسیس گردید و در آنها گذشته از پزشکان هند اسلامى پزشکان ایران نیز شرکت داشتند این تأسیس بیمارستانها سبب مقبولیت طب و شفاى مریضان و وسیله علاقمندى و دوستى و ارتباط بین دو کشور گشت.
در عهد سلطان محمد تغلق (725 ه تا 752 ه) تنها در دهلى هفتاد مریضخانه وجود داشت و هزار و دویست پزشک براى آنها از طرف سلطان استخدام شده بودند . بعد از سلطان محمد تغلق بقول فرشته، فیروز شاه تغلق پنج بیمارستان اضافه کرد . و در تاریخ رشید الدین خانى مذکور است که وى در زمان خود سى مدرسه و سى و دو شهر و یکصد رودخانه و یکصد شفاخانه بنا کرد .
در این بیمارستانها مریضخانه فیروز شاه تغلق بزرگترین بیمارستانها و سر مشق دیگران بود. در این مریضخانه براى امراض مختلفه «خانههاى مخصوص» بنا کرده بودند و متخصصین امراض مختلفه مانند معالجین چشم و مجبرین و جراحان همراه معالجین و پزشکان امراض عمومى تعین شده بودند. گذشته از این داروسازان و پرستاران زن هم وجود داشتند. مریضانى که از اطراف و اکناف کشور در اینجا مىآمدند بزودى درمان مىشدند. فیروز شاه تغلق ملک شخصى خود را که درآمد سالیانه آن بیش از سیصد هزار تنکه بود براى مخارج آن وقف کرده بود ..
دکتر محمد زبیر صدیقى با اشاره به سیرت فیروزشاهى که در سال 1370 م نوشته شده، مىگوید که در این شفاخانه براى هر مرضى ادویه مفرده و مرکبه همه اقسام گرد آورده بودند. سلطان خودش بیمارستان را بازدید مىکرد و چون خود طبیب هم بود اطباى این بیمارستان را بمشورتهاى خود مستفید مىنمود و جمله مصارف اغذیه و ادویه از اوقاف شاهى پرداخت مىشد .
در سال 839 ه سلطان محمود خلجى مریضخانهاى بنا کرد که تحت نظارت حکیم فضل اللّه بتکمیل رسید. سلطان طبیب را به لقب حکیم الحکماء سرفراز کرده بود .
در دربار شهنشاه اکبر چنانکه قبل از این گفته شد پزشکان برجسته گرد آمده بودند. وى براهنمائى ابو الفتح گیلانى در هر نقطه سلطنت محروسه خود مریضخانهها دایر کرد «3» که بیشتر از آنها در اکبرآباد بودند. (منشى سیل چند در تاریخ آگره اشاره به بعضى از آنها کرده است. رجوع شود به آثار خیر ص 91).
وقتى که نور الدین جهانگیر به سلطنت رسید (در سال 1014 ه) دوازده حکم براى ممالک محروسه خود صادر کرد که یکى از آنها این بود:
«در شهرهاى کلان دار الشفاها ساخته اطبا بجهت معالجه بیماران تعین نمایند و آنچه صرف و خرج مىشده باشد از سرکار خالصه شریفه داده باشد .»
بعد از جهانگیر شاهجهان هم سنت اسلاف خود را ادامه داد و حکیم میر محمد هاشم را براى نظارت مریضخانه احمدآباد تعین کرد . و در سال 1060 ه پشت مسجد جامع دهلى مریضخانهاى بنا کرد. و در آن اطباى حاذق گماشت «1» در زمان شهنشاه عالمگیر بعلاوه دهلى در همه کشور محروسه بیمارستانهاى بزرگ دایر گردید. یکى از آنها در سورت بود که براى خدمت آن بسفارش سید سعد اللّه یک رئیس اطبا تعین شد .
در زمان عالمگیر تأسیس بیمارستانها. اینقدر رواج داشت که امراء و رؤساى این عهد در نقاط مختلف بیمارستانهاى بسیار بنا کردند.
منبع:
تاریخ روابط پزشکى ایران و پاکستان،حکیم نیر واسطى،، 1جلد، دانشگاه علوم پزشکى ایران - تهران، چاپ: اول، 1382 ه.ش.
