نگاهی به ترجمه آثار رازى‏ در تاریخ طب

کتاب   «المنصورى» رازى در قرن دوازدهم میلادى به وسیله جیرارد کریمونى در طلیطله اسپانیا ترجمه شد، به‏ طورى‏که از قرن هفدهم میلادى در دانشگاه‏ هاى اروپا به ‏عنوان یکى از کتاب‏هاى اساسى تدریس طب در کنار قانون ابن سینا قرار داشت.

این کتاب بارها در میلان، پادووا، ونیز، بال و لیون به چاپ رسید. همچنین خاورشناس رایسکه(Reiske)  در سال 1776 میلادى متن عربى آن را به همراه ترجمه لاتینى به چاپ رساند.

از کتاب‏هاى دیگر رازى «الجدرىو الحصبه» درباره آبله و سرخک است که به زبان‏هاى مختلف لاتینى، یونانى، فرانسوى، انگلیسى و آلمانى ترجمه شده و حتى متن عربى آن براى اولین‏ بار و به همراه مقدمه ‏اى به زبان لاتین در سال 1766 میلادى در لندن به چاپ رسید و سپس چندین بار در اروپا تجدید چاپ گردید.

کورنیلیوس فان دیک نیز آن را در بیروت توسط چاپخانه دانشگاه آمریکایى به چاپ رسانید.

دکتر الگود درباره «الجدرىو الحصبه» مى‏ نویسد که این اثر به لاتین ترجمه شده و در 1489 میلادى در ونیز، در 1549 در شهر بال، در 1747 در لندن و در 1781 در گوتینگن به چاپ رسیده است. گذشته از این‏ها ترجمه یونانى آن در 1762 در پاریس چاپ گردید و در 1848 نیز به انگلیسى برگردانده شده است. اهمیت این اثر در آن است که نخستین تعریف کامل آبله از نظر بالینى است. رازى خود در مقدمه اظهار مى‏ دارد به این دلیل در کتاب خود به بحث درباره آبله پرداخته که «تااین زمان هیچ‏گونه شرح قاطع و رضایت‏بخشى نه در میان آثار گذشتگان و نه در بین کتب معاصران درباره آن دیده نشده است». 

کتاب «برءالساعه» رازى که قبلا به‏ وسیله شیخ حسین جابر الانصارى در حدود سال 1700 میلادى تحت عنوان «تحفه شاهى» براى استفاده سلطان محمد اعظم شاه دهلى، و دوباره بوسیله میر حسین بن کرم على با نام «دستورالطب» به فارسى ترجمه شده بود، در دوره‏ هاى اخیر نیز این کتاب توسط دکتر پ. گیگس بیروتى(Dr .p .Guigues of Beirut)  زیر عنوان «بهبودى فورى» به زبان فرانسه ترجمه شده است. «ضمنا مندرجات نسخه جدید که هنوز در میان اطباى قدیمى‏تر ایران رواج دارد، توسط من در مجله سلطنتى آسیایى شماره اکتبر 1932 خلاصه و منتشر شده است».

همچنین «رساله اطفال» رازى در سال 919 هجرى قمرى در ونیز به چاپ رسید و بلافاصله پس از آن نظر اطباى اروپائى به «ام الصبیان» جلب شد و درباره آن در کتب و رسالات خود مطالبى نوشتند. 

منبع:منتصب مجابى، حسن، بررسى متون طب شیعه در تاریخ پزشکى، 1جلد، دانشگاه رازی - کرمانشاه، چاپ: اول، 1385 ه.ش.