نگاهی به زندگینامه فیلسوف الدوله

(پزشک نامدار و و ارزنده عصر قاجار)

فیلسوف الدوله از بی چیزان و درماندگان دستگیری می کرد و از بیماران فقیر نه تنها مزد طبابت نمی گرفت بلکه به آن ها داروی مجانی نیز می داد. به سبب داشتن همین روحیات پس از سال ها طبابت در تبریز و داشتن بیماران بسیار، اندوخته ای برای خود نداشت و با دستانی تهی و در قناعت و سختی، به زندگی ادامه می داد.

میرزا عبدالحسین خان فیلسوف الدوله از پزشکان نامدار دوره قاجاریه است که در ترویج و گسترش پزشکی نوین نقش موثری ایفا کرد. چکیده ای از زندگینامه، آثار و خدمات این دانشمند برجسته ایرانی در ادامه می آید.

میرزا عبدالحسین خان فیلسوف الدوله در سال 1245 به دنیا آمد. او فرزند علامه محمدحسن زنوزی بود و بعدها به عنوان یکی از پزشکان نوآور دوران خود شناخته شد. وی علوم قدیمه را در تبریز آموخت. همچنین در همین شهر در محضر اطبای معروفی چون«سید علی سیدالحکما مرعشی»، طب سنتی را آموخت.آن گاه به تهران سفر کرد و پزشکی جدید را از دکتر«تولوزان» فرانسوی، طبیب مخصوص ناصرالدین شاه یاد گرفت. او پس از بازگشت به تبریز، مطب باز کرد و با توجه به اصول جدیدی که آموخته بود به معالجه بیماران پرداخت. در ایام قاجار، اقشار سنتی کمتر حاضر می شدند به علوم نوین اعتماد کنند و دانش های جدید را مخالف مذهب می دانستند. اما چون عبدالحسین خان، مردی متدین و پرهیزگار بود، تمام مردم به وی مراجعه می کردند و به وسیله وی به طب نوین اعتماد کردند. به این ترتیب حضور وی تاثیر گسترده ای در پیشرفت پزشکی در تبریز داشت زیرا هم از طب سنتی اطلاع داشت و هم از علوم نوین، غافل نبود. 
وی ابتدا ملقب به «رکن الحکما» شد و مدتی بعد لقب «فیلسوف الدوله » پیدا کرده، به عنوان پزشک معالج محمدعلی میرزا (ولیعهد ناصر الدین شاه) به پزشکی ادامه داد.

مشهورترین اثر

در میان آثار پزشکی قرن گذشته، کتاب «مطرح الانظار فی تراجم اطباء الاعصار» یکی از مهم ترین منابع پزشکی ایران به شمار می آید. این کتاب، زندگی نامه مشاهیر پزشکی و فلسفه را به دقت و ظرافت عرضه کرده است و محققان تاریخ پزشکی، از این اثر به عنوان منبعی قابل اطمینان استفاده کرده اند. جلد اول این کتاب که در سال 1334 ق. به همت اداره معارف آذربایجان به چاپ رسید، به ترتیب شامل اسامی و زندگی افراد از «الف» تا«ز» بود. جلد سوم این کتاب نیز به زندگی نامه پزشکان معاصر پرداخته بود اما آرزوی نویسنده هرگز برآورده نشد و جلدهای دوم و سوم دائره المعارف هرگز چاپ نشدند.

دکتر عقیقی بخشایشی در کتاب پنج جلدی «مفاخر آذربایجان» در ارتباط با دائره المعارف فیلسوف الدوله نوشته است: «فیلسوف الدوله در تالیف این اثر دایره المعارف گونه، رنج فراوانی برده و کوشیده است زندگی اطبای شرق و غرب را گردآوری نماید. گویا آن مرحوم در زمان تالیف این اثر در اواخر عمر به سر می برده است که توفیق پیدا نکرده مجلدات دوم و سوم آن را نیز تالیف کند یا به سامان برساند. این کتاب شامل شرح حال چهارصد و شش تن از حکما و اطبای جهان است و بی اغراق هر چه سطح دانش و پایه فرهنگ مردم بالا رود، بیشتر مورد استفاده خواهد بود. زیرا مطالبی بسیار علمی، تاریخی و... در متن و حواشی کتاب ذکر شده است که بر دانش و آگاهی وسیع مولف، گواهی می دهد. از جمله ویژگی های باارزش این کتاب، تحقیق درباره درست و نادرستی مطالب ذکر شده در آثار گذشتگان است. مثلاً رساله «مختصر النبض» از دید بسیاری نوشته ابن سینا است و حتی«ادوارد براون» شرق شناس انگلیسی نیز آن را ناشی از نبوغ ابن سینا می داند. اما فیلسوف الدوله با توجه به اعداد و ارقام و وقایع ذکر شده در مقده کتاب، این اثر را نوشته «ابوعلی بن مسکویه» می داند.

خصوصیات اخلاقی

فیلسوف الدوله از بی چیزان و درماندگان دستگیری می کرد و از بیماران فقیر نه تنها مزد طبابت نمی گرفت بلکه به آن ها داروی مجانی نیز می داد. به سبب داشتن همین روحیات پس از سال ها طبابت در تبریز و داشتن بیماران بسیار، اندوخته ای برای خود نداشت و با دستانی تهی و در قناعت و سختی، به زندگی ادامه می داد.

آثار

الجدریه، الجذامیه، حاشیه تحریر اقلیدس، مطرح الانظار فی تراجم اطباء الاعصار، تاریخ تبریز، معرفه السموم ناصری، مفتاح الادویه، در معرض آنفولانزا( گریپ)

مرگ

عبدالحسین خان در اواخر عمر از تبریز به قم رفت و چند سال در این شهر زندگی کرد. وی در قم ریاست بیمارستان را بر عهده داشت. مدتی بعد به مشهد رفت و در سال 1360ق./1320 ش. در این شهر وفات یافت.

منبع: اینترنت