نخستین داروخانه ی ایران چه زمانی تاسیس شد؟

(مروری بر تاریخچه داروسازی در ایران)

در سرزمین ایران از دیرباز استفاده از دارو های گیاهی جهت بهبود بیماری ها امری شایع بود، اما با تأسیس دارالفنون و سفرهای پیاپی ناصرالدین شاه به اروپا به یک باره و در اندک زمانی داروخانه هایی با سبک وسیاق اروپایی در گوشه وکنار ایران بر پاگردید.

در ایران عهد قاجاریه تا تشکیل دارالفنون داروسازی بوسیله ی عطاران انجام می گرفت و این عطاری ها اکثراً در حوالی سبزه میدان مشغول به کار بودند اما با آغاز کار مدرسه دارالفنون نخستین آزمایشگاه شیمی به شکل امروزی در آن دایر گردید به نحوی که بهزاد قاسمی در این باره مینویسد: ناصرالدین شاه پس از مراجعت از فرنگ در سال 1290ه.ق دستور داد به سبک فرنگ و بر اساس علوم جدید، بیمارستانی بنا نهادند و ناظم الاطبا را مأمور تاسیس این مرکز درمانی کرد. وی پس از تاسیس مریضخانه ی دولتی هشت سال ریاست آن را بر عهده داشت و داروهای داروخانه آن را نیز غالبا داروهای جدید تشکیل می دادند و به عطار خانه ی بیمارستان شهرت داشت. در درالفنون قسمتی به نام طب و داروسازی وجود داشت.

در این مدرسه دروس به سه قسمت تقسیم شده: طب ایرانی، طبیعیات و داروسازی و طب اروپایی، طبیعیات به وسیله ی دکتر فوکتی درس داده می شد. بعد از فوکتی، شورین (Scharin) آلمانی و مولیون (Maulion) فرانسوی از سوی دولت استخدام و مامور تدریس طبیعیات و داروسازی گردیدند و هر یک داروخانه ای نیز طبق اصول و ضوابط جدید در تهران دایر کردند، بعد از آن که قرار داد استخدامی دکتر فوکتی خاتمه یافت، یکی از شاگردانش به نام میرزا کاظم خان محلاتی که در همین سال از اروپا مراجعت کرده بود به جای وی مشغول به کار شد. وی تا سال 1313 ه.ق که سال فوت اوست به این شغل اشتغال داشت، پس از او مسیو رکبرون با معرفی دکتر طلوزان معلم طبیعیات و داروسازی شد و شورین بعد از مسیو رکبرون به تدریس پرداخت.

از طرف دیگر عده ای از داروسازان تحصیل کرده خارجی نیز به ایران آمدند و به این فن اشتغال ورزیدند از آن جمله دکتر گارینک ((Garnic (از ترکیه)، بناطی (Benati) (از الزاس)، پطروسیان(Petrotion) (از سویس) و پاپاریان (Paparian) (از ترکیه) را می توان نام برد.

در سال 1321 ه ق یک داروساز فرانسوی به نام گوستالو کنت که سرگرد ارتش فرانسه بود به عنوان رییس آزمایشگاه و داروساز شاه قاجار به استخدام ایران در آمد و آزمایشگاهی شیمی دایر کرد. پس از چندی این آزمایشگاه تعطیل شد. در سال 1341 ه.ق/1922 م نخستین مدرسه داروسازی به عنوان شعبه ای از مدرسه طب تاسیس گردید و این در حالی بود که 69 سال از تاسیس دارالفنون می گذشت و تنها استاد مدرسه دکتر پاپاریان اهل ترکیه بود.

طبق پیشنهاد دکتر پاپاریان برای ورود دارو به ایران موافقت اداره کل صحیه و سندیکای داروسازان اجباری گردید. در سال 1343ه.ق شعبه مدرسه طب و داروسازی به محل آموزش و پرورش در نزدیک بهارستان منتقل شد و دو سال بعد، دوره مدرسه داروسازی 3 سال و شرط ورود به آن مدرک سه ساله متوسطه شد.

با این حال نخستین داروخانه به سبک مدرن توسط توسط شورین آلمانی، معلم دارو سازی دارالفنون و دارو ساز مخصوص ناصر الدین شاه در خیابان ناصر خسرو تاسیس شد و آغاز به کار نمود. سپس داروخانه دیگری در زمان مظفرالدین شاه توسط مولیون فرانسوی معلم طبیعیات و داروسازی دارالفنون دایر شد. سپس داروسازان ایرانی به تقلید از استادان خود در تهران و شهرستان ها اقدام به تاسیس دارو خانه نمود و با افزایش جمعیت تعداد آنها نیز رو به تزاید گذاشت.

از نخستین داروسازان ایرانی که به تقلید از استادان خود اقدام به داروسازی کرد میرزا محمد کاظم محلاتی بود که وی در سال 1250ه.ق در محلات تهران بدنیا آمد. دوره اول دارالفنون را در رشته علوم طبیعی و داروسازی و درس فرانسه در اوایل سال 1257ه.ق به اتمام رسانده و رهسپار فرانسه شده در رشته علوم طبیعی که عبارت از شیمی، فیزیک، گیاهشناسی، جانور شناسی و غیره بود مشغول گردید و این دوره را با موفقیت به پایان رساند و سپس به ایران برگشت و به جای معلم خود فوکتی منصوب و داروسازی جدید را در ایران بنیانگذاری کرد و در حقیقت پدر داروسازی جدید ایران است.

داروخانه هایی که تا سال 1340 ه.ق / 1921م در تهران و شهرستان ها تاسیس شدند بدین قرار بودند: دارو خانه پاستور ـ دارو خانه سیروس ـ دارو خانه روسی ـ داروخانه آلمانی ـ داروخانه نظامی ـ داروخانه شفاءـ داروخانه آقا رضا ـ دارو خانه مهدی خان ـ دارو خانه ماشاءالله خان.

دارو خانه رشت یکی از دارو خانه ها در شهرستان بود که برای محصلین بی بضاعت رشت تاسیس شده بود و دیگری دارو خانه عمومی مشهد بود که تمام دواهای ایرانی و فرنگی و اسباب و آلات متعلقه به فن طبابت و جراحی را برای فروش در آن جا حاضر و مهیا نموده، هر دوایی را از مایع و جامد در پاکت، جعبه یا شیشه مخصوص با مهر وامضاء به فروش می رساند.

منابع:

1 ـ فلور، ویلم. سلامت مردم ایران قاجار، ترجمه ایرج نبی پور، بوشهر: دانشگاه علوم پزشکی بوشهر، 1386.

2 ـ قریب، بهداد. تاریخ آغاز پزشکی نوین در ایران، تهرانک فرزانه، 1380.

3 ـ سرمدی، محمد تقی. پژوهشی در تاریخ پزشکی و درمان جهان، تهران.1378.

4 ـ تکمیل همایون، ناصر. تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران، تهران. دفتر پژوهش های فرهنگی. 1378.

*قاسمی، بهزاد. رویکرد نوین ایران به طب و عطاری با تشکیل دار الفنون در دوره ی قاجار، نشریه تاریخ پژوهشی دانشگاه فردوسی مشهد.1390.

برگرفته از سایت قدس انلاین