مروری بر تاریخچه طب سنتی چین 

داروی سنتی چین مواد دارویی است که در طب سنتی چین برای پیشگیری از بیماری ها و تشخیص و درمان آنها استفاده می شود. این داروها بطورعمده از داروهای طبیعی و فرآورده های تکمیلی ترکیب می شود که شامل داروهای گیاهی ، داروهای حیوانی و معدنی و بخشی از داروهای تکمیلی شیمیایی و بیولوژیک است. اختراع و اکتشاف داروی سنتی چین و کاربرد آن در چین تاریخ چند هزار ساله دارد. با این حال کلمه " داروی سنتی چینی " بعدها پیدا شد. پس از ورود علم پزشکی غربی به چین به منظور تشخیص دو نوع علم پزشکی و دارویی " داروی سنتی چین " نیز پا به عرصه گذارد.

تاریخچه مختصر داروی سنتی چین

امپراتور سوم در عصر باستان چین " شن نون " نام داشت. گفته می شود که او یک روز صد نوع گیاه را مزه کرد ... و 70 نوع ماده سمی یافت. این روایت بیانگر روانه سرسختی زحمتکشان عصر باستان بود که مبارزات دشواری با طبیعت و بیماری داشته و در جریان آن داروها را کشف کرده وتجربیاتی اندوختند. این تصویر واقعی از منشاء داروهای سنتی چین است.

از دوران سلسله های شیا ، شان و جو ( تقریبا در پایان 22 قرن قبل از میلاد تا سال 256 قبل از میلاد)، در چین نوشیدنی های دارویی و جوشانده های گیاهی دارویی چینی وجود داشته است. کتاب " شی جین " مجموعه اشعار در سلسله جوی غربی ( تقریبا 11قرن قبل از میلاد - 771 سال قبل از میلاد) قدیمی ترین کتابی است که درباره داروها نوشته شده است. کتابی" نیه جین" قدیمی ترین قانون نامه باستانی درباره تئوری طب چینی می باشد که تاکنون حفظ شده و پایه ای برای تئوری اساسی داروهای چینی است.

کتاب " شین نون بن تسائو جین " قدیمی ترین مونوگراف داروشناسی می باشد که تاکنون حفظ شده است. پزشکان زیادی در سلسله های چین و هان ( سال 221 قبل از میلاد - سال 220 میلاد ) مدارک فراوان داروشناسی را از سلسله " چین" بدست آورده و تا سلسله " هان " جمع آوری و جمع بندی کرده و این کتاب را تألیف کردند. در این کتاب 365 نوع دارو ثبت شده که تاکنون نیز مورد استفاده بالینی است. این کتاب شکل گیری اولیه داروشناسی سنتی چین را ثابت می کند.

در سلسله تان ( سال 618 - 907 میلادی ) اقتصاد رونق یافته و به توسعه داروهای سنتی چین مساعدت شد. دولت تان ابتدا کار تآلیف و تجدید نظر کتاب " داروهای گیاهی تان " - اولین داروهای گیاهی در سراسرجهان را انجام داد. در این کتاب 850 نوع دارو ثبت شده است. علاوه بر این مجموعه صفحات مصور دارویی افزایش یافته ، مقیاس و ترکیبات داروشناسی سنتی چین بیش از پیش تکمیل شد.

تا سلسله مین ( سال 1368 - 1644 میلادی ) ، " لی شی جین " کارشناس داروهای گیاهی با صرف 27 سال زمان ، کار تآلیف اثر" یادداشت های داروهای گیاهی" اثر بزرگ درباره داروشناسی سنتی چین را انجام داد. دراین کتاب 1892 نوع دارو ثبت شده است. این کتاب بزرگترین اثر در تاریخ داروهای گیاهی چین است.

پس از تأسیس جمهوری خلق چین در سال 1949 ، پیرامون داروهای سنتی چین به پژوهش های گسترده درزمینه های گیاه شناسی ، علم تشخیص و تمیز ،

شیمیایی ، داروشناسی و پزشکی بالینی انجام شده وبرای تعیین منشاء دارویی ، تشخیص ساختگی بودن مواد داروی و تشریح مکانیسم نقش و غیره مآخذ علمی ایجاد شد. بر اساس تحقیق و بررسی عمومی منشاء دارو در سراسر چین، درسال 1961 کتاب " تاریخچه داروهای سنتی چین " کشوری و محلی تألیف شد. چاپ " لغت نامه بزرگ داروهای سنتی چین " در سال 1977، باعث شد تعداد داروهای سنتی چین که در قانون نامه های باستانی به آن اشاره شده بود ، به 5767 نوع برسد. علاوه بر این ، کتب مرجع درباره داروهای سنتی چین مونوگراف های فراوان درباره داروهای گیاهی چینی محلی و روزنامه ها و مجله های مربوط به داروهای سنتی چین یکی پس از دیگری به چاپ و نشر رسید و ارگان های پژوهشی علمی ، آموزشی و تولید داروهای سنتی چین ایجاد شدند.

منابع داروهای سنتی چین

چین پهناور بوده و دارای مزیت های جغرافیایی مختلف است. آب و هوای آن گوناگون می باشد و محیط زیست مناطق ، متفاوت است. این وضعیت برای رشد گیاهان دارویی شرایط مساعدی فراهم آورده است. در حال حاضر ، در چین بیش از 8000 نوع داروی سنتی چین آماده بهره برداری است و بیش از 600 نوع داروها مورد استفاده روزمره است. فراوانی انواع و کمیت بالای آن در مقام اول جهان قرار دارد. داروهای سنتی چین نه تنها نیاز داخلی کشور را تکافو نموده بلکه به بیش از 80 کشور و منطقه جهان صادر شده و در جهان شهرت زیادی یافته است.

جمع آوری و تهیه داروهای سنتی چین

جمع آوری و برداشت داروهای گیاهی سنتی چین از جمله کارهای مهم تولید و تهیه مواد دارویی گیاهی سنتی چین بوده و کارشناسان طب و داروی سنتی چین در سلسله های مختلف بر جمع آوری و برداشت تأکید خاصی داشته اند. بدلیل آنکه داروهای گیاهی در مراحل متفاوت رشد آن ، عناصر و میزان محتوای آن یکسان نیست و شفابخشی داروها و تأثیرات منفی و جانبی آن نیز فرق می کند. از این جهت ، جمع آوری و برداشت بموقع برای تضمین تأثیرگذاری دارو، کاهش تأثیرات منفی و جانبی بسیار مهم است. معمولا مواد علفی مورد استفاده پزشکی اکثرا هنگامی که شاخ و برگ زیاد و پرپشت داشته و تازه شکوفه می دهد ، جمع آوری می شود. همچنین وقتی که گل تازه غنچه داده است ، جمع آوری و چیده می شود تا مورد استفاده پزشکی قرار گیرد. دانه ها هنگامی که رسیده می شود ، چیده میگردد ؛ مواد مورد استفاده پزشکی از نوع ریشه و ساقه بهتر است در اواخر پائیز و اوایل بهار برداشت گردد ؛ ریشه و پوست گیاهان بهتر است در بهار و پائیز جمع آوری و بریده شود ؛ داروهای حیوانی باید با توجه به فصول رشد و نمو و فعالیت حیوانات جمع آوری گردد ؛ مواد معدنی در تمام سال قابل جمع آوری است. از این مواد می توان برای مصارف پزشکی استفاده کرد. پس از جمع آوری و برداشت مواد مورد استفاده پزشکی برای تهیه دارو، باید از شیوه های تهیه داروی چینی از انتخاب قطعه کردن ، خشک کردن ، پخت با آتش ملایم گرفته تا جوشاندن پالایش و تخمیر استفاده کرد. مواد دارویی پس از تهیه اولیه می تواند مستقیما به داروخانه برای تجویز نسخه و کارخانجات داروسازی برای تهیه منتقل شود و مورد استفا ده قرار گیرد. مواد مورد استفاده پزشکی که به اشکال فوق تهیه می شود باید با توجه به خاصیت آنها جداگانه با اتخاذ شیوه هایی چون زیر آفتاب در هوای آزاد ، در سایه و یا با آهک در حالت خشک نگهداری شود. برخی از آنها باید با شیوه هایی چون حرارت کم ، دور کردن از نور ، مهر و موم کردن ، مقابله و آمیختن با مواد شیمیایی نگهداری شود تا فاسد نشود و در آب حل نگردد و از بین نرود. این مواد باید قبل از استفاده مورد نظارت و تشخیص قرار گرفته و مرغوبیت آن تأئید شود تا امینت و تأثیرگذاری آن برای استفاده پزشکی و دارویی تضمین گردد.

کاربرد داروهای سنتی چین

تاریخ کاربرد داروهای سنتی چین بسیار طولانی است و در تکثیر و رونق ملت چین نقش مهمی ایفا کرده است. تئوری داروهای سنتی چین و تجربیات عملی آن ویژگی فرهنگ چین را نشان می دهد. داروهای سنتی چین اکثرا از گیاهان دارویی طبیعی گرفته شده است. از این رو تأثیرات منفی و جانبی کمی دارد. علاوه بر این ، یک دارو ترکیبات زیادی دارد و بطور گسترده در درمان بیماری های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. داروهای سنتی چین غالبا از چند جزء ترکیبی ساخته شده است و به طور همزمان متشکل از چند نوع دارو و چند نسخه و به شکل منطقی ، استفاده می شود. تأثیرات درمان آن بالا و تأثیرات منفی و جانبی آن کم است.

در تئوری علم طب سنتی چین اثرات مداوای داروهای سنتی به انسان مأخذ و اصل است. اثرات مداوای داروهای سنتی چین به خاصیت دارو بستگی دارد. داروهای سنتی چین سرما ، گرما ، معتدل بودن ، خنکی و پنج مزه ترش ، تلخ ، شیرین ، تند و شور و سموم را دربر دارد. به منظور کاربرد امن و مؤثر داروهای سنتی چین ، باید دانش اصلی داروهای سنتی چین مانند استفاده همزمان از دو دارو یا بیش از آن ، رژیم غذایی ، میزان دارویی ، روش های استفاده از آن و نسخه پیچیدن را فرا گرفت. طبق وضع بیماری و ویژگی های مختلف دارو، اغلب چند نوع داروها با یکدیگر آمیخته شده و مورد استفاده قرار می گیرد. رژیم غذایی عبارت است از: عدم استفاده نابجا از دو دارو یا بیش از آن ، رژیم در زمان بارداری ، غذا خوردن و عوارض بیماری . میزان دارویی بالینی را توصیه می کند. زیادی و کمی در میزان دارو باید با توجه به عوامل مختلف از جمله خاصیت دارو ، شکل دارو ( مانند مایع ، پودر یا قوص ) ، استفاده همزمان از دو دارو یا بیش از آن ، سن بیمار ، بنیه ، وضع بیماری و تغییرات فصلی تعیین شود.