تاریخچه بیمارستان در ایران

بیمارستان گرچه مانند حرفه پزشکی تاریخچه‌ای بس طولانی دارد ولی از نظر درمان بیماری و ارائه خدماتی چون آموزش پزشکی و تحقیقات علمی قدمت چندانی ندارد. مفهوم کلمه بیمارستان در حال حاضر با گذشته تفاوت دارد. حتی تا شروع قرن بیستم در اغلب نقاط دنیا بیمارستان یک سازمان خیریه بود. 

مثلا در کشورهای اروپایی بیمارستان‌ها، مکان‌هایی برای نگهداری و حمایت از فقرا، معلولان، آوارگان، سالخوردگان، ولگردان و... نیز محسوب می‌شد. در قرون وسطی اولین بیمارستان یا پناهگاه ویژه بیماران روانی در دنیا توسط مسلمانان تأسیس گردید که در آن به مراقبت و درمان بیماران روانی با روش‌های خاص خود می‌پرداختند. 

تا قبل از ظهور مسیح در دنیای غرب، محلی که بتوان آن را بیمارستان نامید، وجود نداشت و تا قرن پنجم میلادی مراقبت از بیماران و معلولان، خصوصی انجام می‌شد. 

برخلاف غرب پیش از اسلام در دوران شکوه مسلمانان و شکوفایی علم بیمارستان‌های متعددی در ایران و اطراف آن عموما به همت ایرانیان بناگردیده و ثمره آن به جهان پزشکی آن دوران رسیده است. بیمارستان جندی‌شاپور، بیمارستان ری، بیمارستان نیشابور، بیمارستان عضدی و بیمارستان معزالدوله دیلمی ازجمله این بیمارستان‌ها بودند. اما ساخت اولین بیمارستان به سبک غربی به دوره قاجاریه برمی‌گردد.

در سال 1290، ناصرالدین شاه دستور ساخت یک بیمارستان را صادر کرد. او در یکی از سفرهایش به کشورهای غربی، بیمارستان‌های غربیان را دیده بود. ناصرالدین شاه پس از بازگشت به تهران تصمیم گرفت تا بیمارستانی در تهران دایر کند. لذا ناظم‌الاطباء، پزشک مخصوص خود را مامور تاسیس اولین بیمارستان تهران کرد و به این ترتیب اولین بیمارستان با سبک و سیاق فرنگ در تهران و ایران، در میدان حسن‌آباد و در محله‌ای به نام هشت‌گنبد در سال 1298 به ریاست مرحوم ناظم‌الاطباء تاسیس گردید. این بیمارستان تا سال‌ها به نام «مریضخانه دولتی» نامیده می‌شد. پس از این بیمارستان، چند بیمارستان دیگر نیز در تهران دایر شد، می‌توان از بیمارستان نظامی طهران نام برد که موسس آن شاهزاده علیقلی میرزا بود.

مریضخانه دولتی پس از چندی به پاس زحمات پدر طب ایران به بیمارستان سینا تغییر نام داد. این بیمارستان سال‌های متمادی، محلی برای معالجه و درمان امراض بیماران بود. پس از آن که بیمارستان شروع به فعالیت کرد، ناظم‌الاطباء به ناصرالدین شاه پیشنهاد کرد تا در این بیمارستان، پزشکان تربیت شده ایرانی به معالجه بیماران بپردازند.

پس از آن و با موافقت ناصرالدین شاه، تدریس رشته طب در مدرسه دارالفنون پذیرفته شد و هر ساله تعدادی دانشجو، به منظور فراگیری دانش پزشکی وارد این مدرسه می‌شدند و براساس تعالیم ناظم‌الاطباء به فراگیری این دانش می‌پرداختند.

در سال 1319 این بنا به نام بیمارستان سینا تغییر نام داد. این بیمارستان هنوز هم پابرجاست و به‌همین عنوان در تهران به فعالیت خود ادامه می‌دهد. پس از تاسیس بیمارستان دولتی، در سایر شهرهای ایران نیز به تدریج بیمارستان‌های جدید به کمک پزشکان بیگانه یا به همت ایرانیان تاسیس شد، چنان که در 1334 علاوه بر بیمارستان وابسته به هیات نمایندگی انگلستان در بوشهر بیمارستان جدیدی با کمک مالی بازرگانان محلی تاسیس شد و زیر نظر پزشکی انگلیسی شروع به کار کرد و اداره آن را هیاتی مرکب از 2 ایرانی و 2 انگلیسی به عهده گرفتند.

در همین سال، در مشهد میسیون انگلیسی بیمارستانی به ریاست دکتر کوک پی افکند و نیز بیمارستان شاهرضا به مساعدت آلمانی‌ها در آن شهر تاسیس شد. در تهران هم دکتر سعید مالک، «لقمان‌الملک» که رئیس مجلس حفظ‌الصحه و سپس رئیس «اداره کل صحیه» بود، در 1300 - 1299ش پس از تاسیس انستیتو پاستور ایران، بیمارستان وزیری را بنا کرد و براساس آمار دولتی در 1301 ش شمار بیمارستان‌های تهران به 8 واحد رسید.

منبع:

برگرفته شده از روزنامه جام جم مورخه دوشنبه 30 خرداد 1390