زندگینامه ابوعبدالله ناتلی طبری

(طبیب مازندرانی قرن چهارم هجری)

ابوعبدلله ابراهیم بن حسین الناتلی از دانشمندان بزرگ جهان در قرن چهارم هجری، شاگرد ابوالفرج بن الطیب و استاد ابوعلی سینا بود که در منطق و ادبیات دست داشت . ناتلی در اوایل سده چهارم هجری قمری در طبرستان زاده شد و در اواخر قرن چهارم شهرت داشت و بعد از آن خبری از او در دست نیست.

در نسخه لیدن از کتاب اصلاح حشایش اثر ابوعبدالله ناتلی که از روی نسخه ای به خط ناتلی نقل شده، نام وی چنین نگاشته شده است: " حسین بن ابراهیم بن الحسین بن خورشید الطبری الناتلی." ناتلی نسبت خود را به الطبری الناتلی یاد کرده که جزء طبری نشانه انتساب او به ناحیه طبرستان و جزء ناتلی نشان دهنده نسبت او به شهرک ناتل در ناحیه آمل طبرستان است.
ناتل در گذشته شهری بود که بر سر راه پر اهمیت آمل به چالوس قرار داشت و با هر کدام از این شهرها یک منزل فاصله داشت. اهمیت ناتل به حدی بود که در برخی دوره ها همچون در سده های هفتم و هشتم هجری، ولیعهدنشین حکومت رستمداران بود. همچنین پس از حمله اعراب به تبرستان و فتح آن در سده دوم، یکی از پادگان های شان را با 500 نیرو در ناتل قرار می دهند.
از شواهد چنین بر می آید که طبرستان و ناتل صرفا خاستگاه اجدادی ناتلی نبوده بلکه خودش نیز مدتی در آنجا زندگی کرده است، چنانکه در متن اصلاح حشایش ذیل افیوسالینون اشاره کرده که این گیاه را در دامنه کوههای طبرستان دیده است."... و رایت انا منه بلحف جبال طبرستان؛ و علی اصله اصول کثیره...)
ناتلی در کتاب اصلاح حشایش به اقامتش در بصره اشاره کرده که نشان می دهد مدتی پیش از تالیف اصلاح حشایش در مناطق بین النهرین به سر می برده است.
مهمترین مطلبی که درباره زندگی ناتلی یاد شده این است که حسین بن عبدالله سینا در آغاز دانش اندوزی خود مدتی نزد او به آموختن مقدمات منطق و ریاضی پرداخته است. ابن سیناى جوان هنگامى که در بخارا مى‏زیست، معلم خانگى به نام ابو عبد اللّه ناتلى‏ داشت که پس از مدتى اقامت در بخارا به گرگنج (خوارزم) رفت.
صاحب تتمه ? صوان الحکمه از قول ابن سینا آرد:« از او قوانین منطق را فرا گرفتم و به مسائل و غوامضی برخوردم که ناتلی را به تعجب افکند.»
ابو عبد اللّه الناتلى در کنار دیگر علوم به پزشکى نیز اشتغال داشته است و معلمش در این رشته، ابو الفرج ابن الطیّب، پزشک و فیلسوف بزرگ بوده که زبان یونانى مى‏دانسته و تفسیرهایى بر تألیفات ارسطو، بقراط و جالینوس نوشته است.
گویا ناتلی در خوشنویسی و نگارگری دستی داشته است؛ زیرا در بخشی از دیباچه اش بر اصلاح حشایش اشاره کرده که خط و تصویرگری نسخه بر دست او انجام رسیده است...
آثار ابوعبدالله ناتلی عبارتست از: اصلاح ترجمه کتاب الحشائش فی الهیولی فی العلاج الطبی دیوسکوریدس، رساله ای در کیمیا، .راز طول عمر و رساله ? ای در «وجود و شرح اسمه ».
ابوعبدالله ناتلی یکی از معدود دانشمندان سرزمین های شرقی اسلام است که به بررسی الحشایش دیوسقوریدس پرداخته است. او کار خود را بر پایه ترجمه عربی اصطفن و حنین استوار ساخته و در واقع ترجمه یاد شده را اصلاح کرده است.
ناتلى ترجمه ‏ى تصحیح‏شده ‏ى کتاب اصلاح ترجمه الحشائش دیوسکوریدس را در 380 ه/ 990 م فراهم آورد و به امیر ابو على سیمجورى اهدا کرد. این شخص یکی از نام آورترین افراد خاندان سیمجوری است. سیمجوریان از سپاهیان ترک در خدمت سامانیان بودند که از سال 300 ه ق در مقام حکمرانان خراسان بر سر کار بودند.
قدیمیترین ترین دستنویس کامل اصلاح حشایش نسخه کتابخانه دانشگاه لیدن است که به شماره 289 خاوری نگهداری می شود.
ناتلی در کتاب اصلاح حشایش نام طبری برخی از اسامی یونانی ادویه و گیاهان را ذکر کرده است که عبارتند از: بل، بنج ولک، تمش، جماز، خربون، دارجماز، دارواش، ساذه ولو ملیک، سُرک، شنبلی، فلفُلک، کر تمش، کلاج پای، لرزم، لَرک و طُوسه، مار زُوان، مار مَرجوا، مسک، وُشواُذِن، ولوملیک، ویرَنام.
ناتلی در مورد نام طبری برخی داروها اینچنین اشاره می کند:" قورونوفوس و هو رجل الغراب.هو نبات منبسط علی الارض... و اهل طبرستان یسمونه کلاج بای...اقسوس و هو الدبق. و اهل طبرستان یسمونه دارواش...باطوس و هو العلق. و اهل طبرستان یسمونه تَمِش...»

صاحب تتمه ? صوان الحکمه آرد:« از ناتلی رساله ? لطیفی دیدم در «وجود و شرح اسمه » و این رساله میرساند که وی در این فن متبحر بوده و بغایت قصوای علم الهیات رسیده بوده است و نیز رساله ? دیگری از او دیدم در «علم اکسیر» که ابوعلی جز در کتاب مقتضیات سبعه از آن نامی نبرده است.»

در میان پزشکان بزرگ و فیلسوفان اسلام(در قرون اولیه پس از اسلام) تنها دو نفر بودند که درباره عمر و طولانی شدن آن بحث نموده و کتاب تالیف کرده اند1- علی بن سهل ربن طبری شیمیدان و استاد ممحمد بن زکریای رازی که کتاب(ارفاق الحیات) را درباره راه عملی و علمی عمر طولانی تالیف کرد. 2- ابوعبدالله ناتلی استاد برجسته ابو علی سینا که کتاب راز طول عمر را نوشت و شگفت اینکه این دانشمندان راز طول عمر را در محافظت و مواظبت سه چیز بیان کرده اند و آن عبارت است از 1- هوای سالم 2-غذای سالم 3- محیط و روان سالم.

یکی از کهن ترین اشارات به آثار ناتلی نوشته ابوریحان بیرونی درباره مقاله کمیت العمر الطبیعی است. بیرونی در ادامه نوشته خود آورده است که اظهار نظر ناتلی درباره بیشترین اندازه عمر طبیعی انسان نیازمند اقامه حجت است و سپس با اشاره به برخی جزییات مقاله به غیر قابل پذیرش بودن آن اشاره کرده است."

از سخنان اوست: هرگاه کار صواب و شایسته در دو امر مشتبه شود آن کار که به هوای نفس نزدیک تر است از آن احتراز کن و گفته است حق را لذائه طلب کن و خیر را برای عمل کردن بدان انتخاب نما.
عارف واقعی انست که اختیار نکند عرفان حق را بر حق.
بر تو باد به شناسایی جوهر نفس و عمل نمودن به مقتضیات آن و ذخیره منما آنچه را که از او هراسانی و منافی است با جوهر نفس شریف انسانی.

منابع:
عیون الأنباء فی طبقات الأطباء، ابن ابى اصیبعه، احمد بن قاسم، 5جلد، الهیئه المصریه العامه للکتاب - قاهره، چاپ: اول، 2001 م.
. ابو الحسن بیهقى، ص 28؛ صفا، 204- 205؛I ,GAL ,Brockelmann ، 482؛I ,SB ، 884
ابن سینا، حسین بن عبد الله - مترجم: شرفکندى، عبد الرحمن، قانون (ترجمه شرفکندى)، 8جلد، سروش - تهران، چاپ: دهم، 1389 ه.ش.
تاریخ نگارش هاى عربى، سزگین، فؤاد، 1جلد، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی - تهران، چاپ: اول، 1380 ه.ش.
اختران جاوید و مشاهیر آمل
کتاب الانساب اثر عبدالکریم بن محمد بن منصور سمعانی، تحقیق عبدالله عمر البارودی ج 13،4 چاپ بیروت
مقاله نام طبری و فارسی برخی از ادویه در اصلاح الحشایش ابوعبدالله ناتلی، نوشته علی صفری آق قلعه