دکتر اشتومپ؛ دندانساز اتابک و دندان‌پزشک احمدشاه

(معرفی یکی از دندان‌پزشکان نسل دوم تحصیل‌کرده خارجی در ایران)

از میان دندان‌پزشکان خارجی که در اواخر قرن گذشته و سال‌های ابتدایی قرن حاضر در ایران مشغول به فعالیت بودند، کمتر درباره دکتر اتکین اشتومپ نوشته شده است. نام او را در منابع مختلف گاهی استومپ یا استامپ هم آورده‌اند.

به نوشته دکتر نجم‌آبادی او اصالتی اتریشی داشت اما تبعه سوئیس بود و مطبش نبش خیابان منوچهری و فردوسی قرار داشت و خود در باغ بزرگی بین خیابان فیشرآباد و خیابان ایرانشهر که به نام خودش مشهور بود، زندگی می‌کرد. او در پی سفر امین‌السلطان و مخبرالسلطنه هدایت به آمریکا به‌عنوان دندان‌پزشک مخصوص اتابک استخدام شده و به ایران آمده بود.(1)

از آنجا که این سفر در سال 1904میلادی برابر با 1283 خورشیدی انجام شده بود(2) به نظر می‌رسد در حدود همان سال که اواخر دوره مظفرالدین شاه بوده است، دکتر اشتومپ پا به ایران گذاشته باشد.

از او به‌عنوان دندان‌پزشک احمد شاه نیز نام برده شده است و گویا سال‌های بعد این سمت را هم داشته است.

سیریل الگود از استخدام او به‌عنوان دندان‌پزشک احمد شاه و تدریس در دارالفنون نوشته است:

«دولت ایران به هیچ وجه به اقداماتی که در زمینه بالا بردن سطح عمومی طب تا آن زمان انجام شده بود راضی نبود و می‌خواست آن را بیشتر ترقی دهد. برای این منظور استادان تازه‌ای استخدام شدند تا روح تازه‌ای در دارالفنون بدمند… دیگر از استادان جدید دکتر استامپ بود که به‌عنوان دندان‌پزشک شاه به ایران آمد و به‌عنوان نخستین معلم دندان‌پزشکی در مدرسه طب برگزیده شد.»(3)

دکتر محسن سیاح در خاطرات خود که در مجله دانشکده دندان‌پزشکی [تهران] درج شده مفصلا از دیدار خود با دکتر اشتومپ در حدود سال 1306 خورشیدی نوشته و از او به‌عنوان یکی از سه نفر دندان‌پزشک واجد صلاحیت تهران نام برده است.

به گفته دکتر سیاح منزل او باغ بزرگی در شمال میدان فردوسی و مطبش در خیابان علا الدوله قرار داشت. سیاح از برخورد گرم و تعاریف اشتومپ از مهارت خود در سواری و شکار و بازی بریج نوشته است و عنوان می‌دارد که او از محل و جزییات تحصیل و سوابق خود صحبتی نکرده‌است. دکتر سیاح در ادامه به شرح دکتر نجم‌آبادی از ماجرای سفر اتابک و مخبرالسلطنه هدایت به آمریکا و استخدام اشتومپ در نیویورک و آمدن او به‌عنوان دندان‌پزشک مخصوص اتابک به ایران اشاره دارد و عنوان می‌کند که پس از قتل اتابک وی در ایران مانده و به درمان اعیان و بزرگان و مردم عادی می‌پرداخته است. دکتر سیاح اشتومپ را در آن زمان یکه‌تاز میدان دندان‌پزشکی در ایران نامیده و مینویسد که او از این راه به ثروت سرشار دست یافته بود و در اواخر زندگی ویلای مجللی در باغ قدیمی محمودیه بین تجریش و اوین ساخته بود و عتیقه‌ها و فرش‌های گران‌بها داشت. سیاح همچنین به روابط تیره بین دکتر اشتومپ و ملچارسکی اشاره کرده است که باعث عدم همکاری اشتومپ در هیات ممتحنه جهت ارزیابی دندانسازان تجربی و نیز عدم مشارکت او در تاسیس و برپایی مدرسه دندانسازی شده است.(4)

در خاطرات یکی از وکلای مجلس به نام سید محمد کمره‌ای بارها در بین سال‌های 1296 تا 1299 خورشیدی شرح مراجعه به محکمه اشتومپ را که همیشه مملو از مراجعه کننده بوده می‌بینیم. گویا او شاگردی فرنگی به نام موسیو گل هم داشته است:

«سوار واگون شده آخر خیابان لاله‌زار پیاده و از بالای خانه مشیر الدوله به خانه استومپ رفته تا نوبت من شد غروب بود. دندان‌ها را گرفته مسیو گل گفت دندان‌های جدیدی جنس چینی تازه وارد کرده‌ام خوب است شما یک دست از آن‌ها بگیرید.

گفتم اگر از این نمره بهتر است می‌گیرم. گفت بهتر است. قیمت پرسیدم.

گفت سی و پنج تومان. قرار شد سه چهار روز دیگر بروم ببینم.»(5)

 

در سال 1294 خورشیدی در بحبوحه جنگ جهانی اول دکتر اشتومپ مدتی توسط روس‌ها بازداشت شده بود:

«بعد‌ از چند ماه‌ عین این واقعه‌ برای‌ سفیر کـبیر عـثمانی پیش آمد و نظامیان روس مشارالیه را باتفاق وابسته‌ نظامی‌ اطریش‌ و دکتر اشتمپ (ا ش ت م پ) دندانساز دربار شاهنشاهی، در‌ قریه ورد آورد بین‌ راه‌ کـرج و طهران دستگیر و بستاد ژنرال‌ باراتف‌ تحویل دادند- نظامیان روس باعتراض‌ دولت ایران توجه نـکردند. سـفیر کبیر عثمانی و وابسته‌ نظامی‌ اطریش را از ایران خـارج‌‌ سـاختند‌ اولی را از راه‌ سوئد‌ بعثمانی فرستادند و دومی را‌ در‌ روسیه بـاردوگاه افـسران‌ بازداشتی روانه کردند. جمعه اول شوال 1333 قمری- 21 مرداد شاهنشاهی‌ 1294 شمسی مطابق‌ 13 اوت 1915‌ میلادی.‌»(6)

اما اشتومپ ظاهرا خیلی زود آزاد شده بود:

«آقای دکتر اشتمپ سویسی که دندانساز سلطان احمدشاه بود جزو توقیف‌شدگان‌ بدوا‌ به قزوین اعزام شد و بعد از مدت کوتاهی مرخص و به تهران مراجعت کرد.»(7)

 

همچنین سندی مربوط به سال 1334 قمری در آرشیو ملی نگهداری می‌شود که بر اساس آن دکتر اشتومپ و دکتر استپانیان پیشنهاد تاسیس مدرسه دندانسازی و صورت برنامه درسی و تعیین محل آن را به وزارت معارف ارائه کرده اند.(8)

این مساله چندین سال قبل از تاسیس مدرسه دندانسازی توسط دکتر ملچارسکی است و به نظر می‌رسد این اقدام آنها در آن زمان منجر به نتیجه‌ای نشده است.

دکتر یزدی در کتاب سیری در تاریخ دندان‌پزشکی ایران به فعالیت‌های دکتر اشتومپ در زمینه آموزش‌های عمومی بهداشت دهان و دندان اشاره دارد و عین یکی از مقالات او در این زمینه را که در سال 1301 شمسی در جمله نسوان به چاپ رسیده‌، آورده است. همچنین او در سال 1308 خورشیدی به عضویت کالج بین‌المللی دندان‌پزشکان درآمده بود.(9)

ابوالحسن ابتهاج ضمن بیان خاطرات خود از اقامت در تهران طی دوره تحصیل در سال 1295 خورشیدی از زندگی در خانه دو زن آمریکایی نوشته است که دکتر اشتومپ هم با آنها رفت و آمد داشته است و این مساله باعث آشنایی و مراوده او با دکتر اشتومپ شده بود.(10)

عبداله مستوفی نیز در خاطراتش از اشتومپ نام برده است. در جایی که تاریخچه منطقه محمودیه تهران را نگاشته است می‌نویسد که آن اراضی فعلا متعلق به «دکتر استمپ دندانساز» است. و در مرتبه‌ای دیگر در شرح دندان درد خود اشاره می‌کند که دندان‌پزشکش اشتومپ بوده است:

«در سی سال قبل که دندانساز زیاد و کمتر کسی از شهریها برای دندان کشی بسلمانی رجوع میکرد، وقتی برای سرکشی بعلاقه ساوجبلاغ رفتم، ده بیست روزی آنجا ماندم، دندانهای من پیوره داشت و دکتر استمپ آلمانی دکتر دندان من بود و مثل تمام مبتلایان باین مرض هرچندی یکبار یکی از دندانهای من با کلبتین فرنگی و تزریق قبلی کشیده میشد.»(11)

همان‌طور که عنوان شد او در اوایل دوره محمدرضا شاه و در دهه 1320 صاحب ثروت زیادی شده بود و زمین‌های زیادی در شمال تهران داشت و دست به تاسیس یک کارخانه آبجوسازی در مجیدیه شمیران زده بود.(12)

او همچنین یکی از اولین اتومبیل‌های ایران را در اختیار داشت. در میان مذاکرات مجلس شورای ملی یکی از نمایندگان گفته بود که در سال 1912 در ایران دو اتومبیل موجود بوده که یکی به مظفرالدین شاه تعلق داشته و دیگری به دکتر اشتومپ.(13) هر چند این مساله احتمالا نمی‌تواند کاملا صحیح باشد؛ اما شهرت و ثروت دکتر اشتومپ را نشان می‌دهد.

در عین حال از شواهد و قرائن روشن است که او در زمینه دندانسازی و دندان‌پزشکی در ایران به شهرت بسیاری دست یافته بود به‌طوری که حتی مثلا در رمان سووشون هم نام او آمده و عبارت «یک دست‌دندان حسابی پیش دکتر اشتمپ گذاشتن» در جایی از داستان به‌کار رفته است. این نشان می‌دهد که او معروفیت و شهرتی عمومی داشته است.

به نظر می‌رسد که دکتر اشتومپ هیچ‌گاه ایران را ترک نکرد و حدود نیم قرن در ایران زندگی می‌کرد و فعالیت درمانی داشت. به نوشته دکتر نجم‌آبادی مرگش در سال 1330 خورشیدی و در سن هشتاد و سه سالگی در تهران اتفاق افتاد و مطبش را پس از مرگش دکتر گل، دستیارش، اداره می‌کرد.

او را می‌شود در کنار دکتر استپانیان و دکتر ملچارسکی، پس از دکتر هیبنت سوئدی دندانساز ناصرالدین شاه، جزو نسل دوم دندان‌پزشکان تحصیل‌کرده خارجی در ایران محسوب کرد که سال‌های متمادی در دوره احمدشاه قاجار و رضاشاه پهلوی و سال‌های ابتدایی سلطنت محمدرضاشاه در ایران مشغول به کار بوده و بسیاری از اولین شیوه‌ها و متدهای درمانی و وسایل و تجهیزات جدید آن روز را به ایران آورده‌اند و در ارتقاء علم دندان‌پزشکی و معمول شدن درمان‌های نوین دندان‌پزشکی در ایران نقش مهمی داشته‌اند.

1- تاریخ طب در ایران از اسلام تا مغول، جلد دوم، دکتر محمود نجم‌آبادی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم 1366

2- مهدیقلی‌خان هدایت، سفرنامه تشرف به مکه معظمه از طریق چین، ژاپن، آمریکا، تهران، چاپخانه مجلس، بی‌تا، ص122

3- تاریخ پزشکی ایران، سیریل الگود، امیرکبیر، 1371، ص 590

4- تاریخ دندان‌پزشکی، محسن سیاح، مجله دانشکده دندان‌پزشکی، سال چهارم شماره سوم اسفندماه 1344، ص 278

5- روزنامه خاطرات سید محمد کمره‌ای، به کوشش محمدجواد مرادی نیا، تهران، نشر و پژوهش شیرازه، 1382

6- مهاجرت یکی از وقایع مهم سیاسی قرن اخیر ایران، کحال‌زاده، مجله گوهر، خرداد 1357، شماره 63، ص245

7- یکی از رازهای مهم جنگ بین الملل اول، ابوالقاسم کحال‌زاده، مجله گوهر، خرداد 1355، شماره 39

8- آرشیو ملی، شناسه سند 297/ 34821

9- سیری در تاریخ دندان‌پزشکی ایران گذشته و معاصر، اسمعیل یزدی، دفتر دوم، فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول 1393، ص460

10- خاطرات ابوالحسن ابتهاج، به کوشش علیرضا عروضی، جلد اول، شرکت کتاب، 1389، ص7

11- شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی دوره قاجار،عبدالله مستوفی، زوار، تهران، 1371، ص529

12- یادداشت‌هایی از عصر پهلوی: من و مختاری، علی اصغر حکمت، مجله خاطرات وحید، خرداد 1353، شماره 32

13- مذاکرات مجلس دوره 15 جلسه 73

 

منبع: سایت دندانه

سایت دندانه یکی از منابع مطلوب برای آشنا شدن با تاریخ دندانپزشکی در ایران و جهان است که مطالعه و بازدید از آن را به علاقمندان توصیه میکنیم.

با تشکر: مدیریت وبلاگ دانستنیهای تاریخ پزشکی