معرفیکتاب التصریف نوشته‌ ابوالقاسم زهراوی

(معرفی کتب طب سنتی)

تاریخ علم و دانش پر است از نام و آثار اندیش‌مندان مسلمانی که با تحقیق و تتبع در علوم مختلف و نوشتن کتبی کامل و جامع، راه دست‌یابی به این علوم را برای دیگران هموار کردند . یکی از علومی که به وسیله‌ی دانش‌مندان مسلمان به شکل شگفت‌اوری پیشرفت و ترقی کرده است، علم پزشکی است. مسلمانان در حالی امراض مختلف را درمان کرده و راه‌های جدیدی را کشف می‌کردند که غربیان با دیده‌ی تردید به طب و طبابت می‌نگریستند

"کتاب التصریف لمن عجز عن تألیف" نوشته‌ی "ابوالقاسم خلف بن عباس زهراوی" یکی از این آثار است که در آن موضوعات مختلفی در باره‌ی بیماری و راه‌های درمان آن مطرح شده است. 

 این کتاب دارای 30 مقاله است که 29 مقاله آن اختصاص به بیماری های مختلف، کیفیت درمان آنها و هم چنین شناخت ادویه و عرق‌های گیاهی دارد و آن چه که بیش از همه مورد توجه قرار گرفته و به زبان‌های لاتین، فرانسه، ترکی و فارسی ترجمه شده،  همان مقاله سی ام است که اختصاص به جراحی دارد و خود این مقاله دارای سه باب است.

ابوالقاسم ابن عباس زهراوی یکی از پزشکان مسلمان و از مفاخر جهان اسلام است که در غرب تمدن اسلامی و سرزمین اندلس منشأ بسیاری از پیشرفت های علمی و عملی به خصوص در زمینه جراحی شد

دستنویس مورد گفتگو حاوی مقاله سی‌ام از سی مقاله کتاب التصریف می‌باشد که به دستکاری (جراحی) و ابزارهای آن اختصاص یافته و خوشبختانه ترجمه فارسی همین بخش با مشخصات التصریف لمن عجز عن التألیف (بخش جراحی و ابزارهای آن)، ابوالقاسم خلف بن عباس زهراوی، ترجمه احمد آرام و مهدی محقق، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران و مؤسسه بین‌المللی اندیشه و تمدن اسلامی کوالالامپور، 1374 خ در دسترس قرار دارد.

این بخش از التصریف یکی از کهن‌ترین نوشته‌های دوره اسلامی درباره فنون و ابزار دستکاری است. این بخش دارای ده‌ها تصویر از ابزار مربوط به این فن است و خوشبختانه نسخه کتابخانه سنا هم کامل بوده و هم تصاویر آن با کیفیت خوبی ترسیم شده است.

ابوالقاسم ابن عباس زهراوی یکی از پزشکان مسلمان و از مفاخر جهان اسلام است و در قرن 4 هجری که ابن سینا و علی ابن عباس اهوازی در شرق تمدن عظیم اسلامی طلوع کردند او در غرب تمدن اسلامی و سرزمین اندلس منشأ بسیاری از پیشرفت های علمی و عملی به خصوص در زمینه جراحی شد و سالیان سال دانشمندان سراسر دنیا از خرمن دانش او خوشه چینی کردند.

زهراوی در زمان خود در رشته جراحی سرآمد بود و به آن درجه از برجستگی رسید که کتاب او به نام التصریف لمن عجز عن التألیف در تمامی دانشگاه های اروپا تا قرن 17 میلادی تدریس می شد

زهراوی در زمان خود در رشته جراحی سرآمد بود و به آن درجه از برجستگی رسید که کتاب او به نام التصریف لمن عجز عن التألیف در تمامی دانشگاه های اروپا تا قرن 17 میلادی تدریس می شد.

وی برای درمان بسیاری از بیماری هائی که به عمل جراحی احتیاج داشت راه های جدیدی ابداع نمود از جمله دمل های کبد که از مواردی بود که بسیاری از پزشکان زمان خود را دچار حیرت می‌کرد اما او همیشه به شکافتن دمل های کبد و داغ کردن آن در همان لحظه روی می آورد.

زهراوی به جراحی کشکک زانو، بیرون آوردن سنگ مثانه، برش نای، عملیات قطع عضو و خارج کردن پولیپ بینی (بافت های زائد داخل بینی) اقدام کرد. او به فن کالبدشکافی متکی بود و آن را یکی از شاخه های ضروری پزشکی می دانست.

دانش‌مندان غربی معترفند که ما طریقه باز گذاشتن شکافی در نوار گچ گیری در شکستگی های باز را نیز از زهراوی فرا گرفته ایم

هم چنین به جراحی ترمیمی (پلاستیک)اقدام کرد. او نخستین کسی بود که برای جلوگیری از خونریزی اقدام به بستن سرخرگ ها کرد. زهراوی نزد تاریخ نویسان پزشکی نخستین کسی به حساب می آید که بیماری هموفیلی را شناخت و راه درمان مبتلایان به آن را ارائه کرد.

هم چنین او طریقه بخیه زخم ها را به صورت داخلی به طوری که چیزی از آن دیده نشود و بخیه هشت تائی را در جراحی شکم به شاگردان خود آموخت. او در جراحی روده از نخی که از روده گربه به دست آورد استفاده کرد که امروزه این نوع نخ جراحی به نام Cat gut معروف است و استفاده زیادی در اعمال جراحی دارد.

او کسی بود که از ابریشم به صورت نخ جهت بستن در عمل جراحی استفاده کرد و امروزه این نوع نخ به نام Skil معروف است. زهراوی برای تمام عملیات جراحی در نیم تنه پائین انسان توصیه کرده است که پیش از هر کاری لگن خاصره و پاها را بالا نگه داشته شود و این طریقه ای است که غرب مستقیماً آن را از این جراح مسلمان اقتباس کرده و این طریقه به نام جراح آلمانی فدریک ترند لنبرگ معروف شده است! 

زهراوی به جراحی کشکک زانو، بیرون آوردن سنگ مثانه، برش نای، عملیات قطع عضو و خارج کردن پولیپ بینی (بافت های زائد داخل بینی) اقدام کرد

دانش‌مندان غربی معترفند که ما طریقه باز گذاشتن شکافی در نوار گچ گیری در شکستگی های باز را نیز از زهراوی فرا گرفته ایم. زهراوی به جراحان چشم پزشکان، دندان پزشکان اروپائی از نظر ابزار و آلات لازم برای انجام عملیات با شکل های جدیدی که آنها را توصیف نموده کمک کرده است.

در زمان ابوالقاسم زهراوی کار کردن در رشته های جراحی میان پزشکان در جامعه اروپا کاری پسندیده و مورد قبول نبود و روی آوردن به جراحی در اروپا بسیار محدود بود. اما این رشته میان پزشکان عرب و مسلمان پسندیده و مورد قبول بود و رنسانس اروپا از تألیفات علمی دانشمندان مسلمان از جمله تألیفات زهراوی به عنوان مراجع و منابع اصلی استفاده کرد.