معرفی کتاب *الطب الملوکی* رازی

« الطبّ الملوکى» تالیف طبیب بزرگ ایرانى حکیم محمد بن زکریاى رازى از جمله مهم‏ترین آثار وى به زبان عربى است. موضوع این اثر درمان بیمارى‏ها با اغذیه است.

رازى این کتاب را به رسم هدیه براى خزانه حکومتى امیر سامانى منصور بن اسحاق بن احمد بن اسد( 290- 296 ق) حاکم رى نگاشته است. وى هر چند در خطبه آغازین، نگارش این اثر را براى هدیه به خزانه حکومتى آن هم به رسم هدیه به حاکم سامانى بیان مى‏کند، ولى در مقدمه‏اى که پس از خطبه نگاشته هدف اصلى خود را از تألیف این اثر چنین بازگو مى‏کند: ما مداواى همه بیماریها را در نگاشته‏هایمان جمع‏آورى نموده‏ایم و از نگاشته‏هاى بقراط و دانشمندان دیگر بهره بردیم و علاوه بر آن تفصیلاتى را نیز خود بر آن افزودیم و در کتاب کبیر الحاوى فى الطب به تفصیل به مباحث درمان بیماریها پرداختم. در کتاب المنصورى فى الطب مباحث کمترى را مطرح ساختیم و همین‏طور در کتاب من لا یحضره الطبیب و مقالات دیگر. ولى بسیارى از مردم- خصوصاً کودکان و ثروتمندان- داروها را بسیار ناپسند دارند به گونه‏اى که گاه مریضى را تحمل مى‏کنند ولى دارویى مصرف نمى‏نمایند، پس قصد نگارش این اثر را نمودیم باشد که این کتاب براى این افراد سودمند باشد.( الطبّ الملوکى، ص 100- 101).

ساختار:
مؤلف در این اثر تک‏تک بیمارى‏ها را از سر تا پا ذکر مى‏کند و در پى آن علاج هر بیمارى را ذکر مى‏کند. بنابراین در این اثر تنها با درمان بیمارى‏ها آن هم با خوردنى‏ها و نوشیدنى‏ها روبه‏رو مى‏شویم و سخنى از تقسیم امراض و نشانه‏هاى آنها مشاهده نمى‏کنیم. البته به نظر مى‏رسد مؤلف مبحث شناخت بیمارى‏ها و تقسیم آنها را به موسوعه« الحاوى فى الطب» حواله داده است.( الطبّ الملوکى، ص 102).

گزارش محتوا:
شیوه مؤلف در این کتاب- چنانچه قبلاً نیز بیان کردیم- مداواى بیماران بر اساس رژیم‏هاى غذایى است و مؤلف سعى بر این دارد تا از تجویز دارو مگر داروهایى که همراه غذا تناول مى‏شود اجتناب کند.
علاوه بر این، قصد مؤلف این است که این نگاشته او بیشتر جنبه کاربردى- آن هم براى عموم مردم- داشته باشد نه آن‏که کتابى علمى براى پزشکان و دانش‏آموزان رشته پزشکى باشد؛ مثلاً در درمان صراع حاد( سر درد نوع گرم) ماء الشعیر( ص 103) و براى رعاف( خون دماغ) نوشیدن آب همراه با برف( ص 154) را تجویز مى‏کند.
نثر مؤلف نیز در این اثر ساده و روان و بدون تعقید و پیچیدگى است تا براى همه قابل فهم و استفاده باشد.

وضعیت کتاب:
این اثر ارزشمند پس از تألیف مورد توجه قرار گرفت ازاین‏رو یک بار تمامى کتاب توسط گیر اردو کریمونا به لاتین و یک بار قسمتى از آن به فرانسوى ترجمه شد. همچنین متن عربى آن بارها در سوریه و لبنان به چاپ رسیده است.
نسخه مورد استفاده نسخه‏اى است که به همت دکتر محمد یاسر زکور و بر اساس چهار نسخه خطى تصحیح و تحقیق شده است.
مصحح این اثر بعد از نگارش مقدمه‏اى نسبتاً مفصل درباره رازى و آثار او و نیز بیان شیوه تصحیح کتاب، متن کتاب را با پاورقى‏هاى نسبتاً مفصلى آورده است. بخشى از این پاورقى‏ها به بررسى اختلاف نسخ و برخى دیگر به بیان نکاتى مرتبط با متن( توضیح و تفسیر دواها و مفردات طبى) اختصاص دارد.
در پایان کتاب نیز مصحح تصویرى از نسخ خطى مورد استفاده در تصحیح متن کتاب را آورده است. فهارس اسماء اغذیه، ادویه مفرد و مرکب، گیاهان، حیوانات، بیمارى‏ها و اعضاى بدن، اوزان و مقادیر، ادوات پزشکى، کتب، اعلام و فهرست اماکن در انتهاى اثر آمده است.
علاوه بر این در انتهاى این فهارس، تصاویر بسیارى از گیاهانى که در کتاب نام آنها به میان آمده گنجانده شده است.